5 februari 2012: "Wees Gij het woord, Gij de stilte"
Mc. 1, 29-39
Geert Craps
Laten wij hier samen zijn in de
eenheid van onze God: vader, zoon en heilige geest.
Om te beginnen: 102 Onze hulp is in de naam van de Heer
Openingsgebed (Sytze de Vries)
Gij, voor mensen
een baken, dat hun
een uitweg bood,
dat een geleide was
door donkere schaduwen,
steeds weer is uw Naam
opgelicht,
boodt Gij hun richting.
De echo van
hun zingen en bidden
spoort ook ons nog aan
U te zoeken
als gids die ons de weg wijst,
woord dat ons aanspoort,
kracht die ons voedt.
Gij zaait hoop
en wekt toekomst
onder ons,
de kracht van uw Geest
is ons als een nieuwe wind.
Onder uw vleugels
vinden wij leven. (Amen van nr. 102)
Inleiding
De vorige paar
weken en maanden zijn heel druk geweest voor mij. Er was een groot
project af te werken op het werk, waar ik veel tijd en energie in
heb gestoken. Daardoor krijg je meer dan anders het gevoel dat je
jezelf voorbij loopt.
De lezing van vandaag vertelt hoe Jezus verschillende mensen geneest
en bevrijdt van hun demonen, te beginnen met de schoonmoeder van
Petrus. Door de reputatie die hij zo krijgt, brengt iedereen zijn
miseriegevallen voor hem. Hij kan er veel genezen, zegt Marcus.
Zijn reputatie groeit, de vraag naar hem stijgt enorm. De volgende
dag beslist hij om naar de volgende dorpen te gaan, om ze ook daar
'het goede nieuws te brengen'. Zo gaat de ronde van Galilea verder,
overal brengt hij het goede nieuws en heelt hij mensen. Kortom,
een drukke dag in het leven van de heiland, gevolgd door nog meer
drukke dagen. Maar er gebeurt nog meer in de lezing. We luisteren
naar het evangelie volgens Marcus.
Marcus 1:29-39
Een paar bedenkingen
bij de lezing
Is u dat ene zinnetje ook opgevallen in de lezing? 's Morgens in
alle vroegte gaat Jezus in zijn eentje de stilte opzoeken om te
bidden. Dat moment van bidden wordt schijnbaar en passant
vermeld door Marcus, in zijn verhaal is het toch een essentieel
aspect van Jezus' optreden. Het is een moment van reflectie, waarop
Jezus zichzelf heroriënteert. Dat aspect van het verhaal heeft
mij geraakt. Het individuele gebed van Jezus in de stilte van de
morgen, als rustpunt in zijn drukke bestaan, is iets speciaals.
Ik koppel daar drie bedenkingen aan vast, afgewisseld met wat stiltemomenten.
1. Eenzaamheid
en stilte is in onze huidige maatschappij dubbelzinnig. De Nederlandse
theologe Christiane Berkvens schrijft daarover het volgende: "In
onze cultuur en ons leefklimaat is stilte een schaarstegoed geworden.
... Omdat de stilte geen gemeengoed meer is, is zij soms ook een
grote onbekende, met wie het onwennig omgaan is. ... Angst voor
stilte is niet zelden angst voor het onbekende. ... Stilte kan bedreigend
zijn. Alle onrust kan als een demon de lege plaats bezetten."
Maar tegelijk constateert zij: "De stilte is des te harder
nodig om ons weer binnen onze eigen maat en onze eigen perken te
krijgen. Om het contact met onze mensenziel te hervinden".
Dat tweevoudige: de dreiging van de leegte en tegelijk de heling
door de stilte is heel herkenbaar.
Dan het individuele gebed: Guido Gezelle heeft de onmacht om te
bidden prachtig verwoord:
Gij badt op enen berg alleen,
en... Jesu, ik en vind er geen
waar 'k hoog genoeg kan klimmen
om U alleen te vinden:
de wereld wilt mij achterna,
alwaar ik ga
of sta
of ooit mijn ogen sla;
en arm als ik en is er geen;
geen een,
die nood hebbe en niet klagen kan;
die honger, en niet vragen kan;
die pijne, en niet gewagen kan
hoe zeer het doet!
Leert mij, armen dwaas, hoe dat ik bidden moet!
Individueel
gebed is iets dat ik heel moeilijk kan plaatsen in een hedendaagse
opvatting over geloven. Het idee om een gesprek aan te gaan met
God heeft toch iets vreemds. Het individuele gebed gericht tot een
goddelijke persoon of een heilige past in een religie waarin God
de man met de grijze baard is, of toch in elk geval zo'n menselijke
trekjes heeft dat je er een gesprek mee kunt voeren. Maar als de
verticale dimensie in het geloof almaar moeilijker en genuanceerder
te beschrijven valt, omdat we niet willen vervallen in een primitieve
voorstelling van wie God is, wat dan te denken of te doen met het
individuele gebed?
[Korte stilte]
2. De mysticus Eckhardt zegt in een preek over een passage uit het
boek Wijsheid het volgende: "wil God Zijn woord spreken in
de ziel, dan moet zij in vrede en rust zijn, en dan spreekt Hij
Zijn woord en zichzelf in de ziel uit, en niet een beeld, maar zichzelf.
(...) Hoe meer jij zonder beeld bent, des te meer ben je ontvankelijk
voor Gods inwerking, en hoe meer je bent ingekeerd tot zelfvergetelheid,
des te dichter ben je daar bij. (...) Er moet zijn een onttrekken
aan alle dingen. God versmaadt het om in beelden te werken."
De stilte en de leegte is voor Eckhardt de ruimte voor God. In een
ander werk gaat Eckhardt zelfs nog verder, en zegt hij: een
echte gelovige bidt niet. Welk Godsbeeld spreekt hieruit?
De ruimte voor God heeft niet een vorm waarin Hij zal passen, het
is enkel en alleen ruimte, waarin God zichzelf kan zijn. Zo ruimte
creëren voor God en leegte maken, gaat verder dan meditatie
omdat het openheid creëert voor het ander of de Ander. Nogmaals
Christiane Berkvens: "Het gebed kan weliswaar de functie hebben
van een vorm van meditatie, van een soort psychologische therapie
of een zelfgesprek (...), ook van een bezinning op mijn handelen,
maar dat is uiteindelijk een gesloten cirkel die begint en eindigt
bij onszelf. Het gebed zoekt (...) juist een opening, maakt ruimte
voor het ongehoorde, voor de verrassing, voor een nieuw zicht."
Bidden in de stilte die ruimte maakt voor God, laat de vraag onbeantwoord
wie, hoe of wat die God dan wel is. We maken enkel ruimte voor iets
wat onszelf, ons ik, overstijgt. We laten ons overweldigen door
God.
[Korte stilte]
3. Leonardo Boff in zijn boek Onze Vader: "Bidden is
niet het eerste wat een mens doet. Voordat een mens bidt, beleeft
hij een soort existentiële shock. Pas als consequentie daarvan
ontspringt het gebed, of het nu smeekgebed is of dank of aanbidding".
Boff identificeert twee belangrijke existentiële shocks die
de basis vormen voor het gebed in het christendom: het schandalige
leed dat we constateren in de wereld en onze persoonlijke ervaring
van zinloos lijden (waar heb ik dat allemaal aan verdiend?).
Het gebed als reactie op een existentiële shock is voor Boff
echter geen smeekbede om een interventie van bovenaf om de onrechttoestand
te beëindigen. Het gebed, en dan met name het Onze Vader, is
voor hem het uitspreken van de erkenning om zich in te schrijven
in het project van het evangelie. Door de woorden van een gebed
uit te spreken bevestigen we ons geloof in de boodschap dat liefde
tussen mensen als veruitwendiging van de liefde van God het antwoord
is op de ervaring van onrechtvaardigheid en lijden. Bidden is in
die zin acclamatie, engagement, bevestiging. Daar ligt ook de zin
van het (samen) bidden met woorden van de traditie. Door die woorden
te herhalen schrijven we ons in in een lange stroom van zoekende
gelovigen, die ja zeggen op de uitdagingen van het gelovig zijn
in een confronterende wereld.
De stilte en het gebed beschouwd op de manier van Eckhardt en van
Boff kan zo een echte (her)oriëntatie betekenen voor een hedendaagse
gelovige. Door te staan in de openheid van de stilte voor de aanspraak
en inspiratie van God, door het be-amen van onze engagementen tegen
het onrecht en het lijden in en met de woorden van de traditie,
kan het gebed richtinggevend zijn in ons leven. Laten we deze woorddienst
afsluiten met het gezongen gebed "Wees gij het woord, gij de
stilte": die titel alleen zegt het helemaal...
Lied 139: Wees gij het
woord, gij de stilte
Offerande
Groot dankgebed : 151 Christus de gestalte van God
met
refrein 155: Wees hier aanwezig in uw woord (regel 1-4)
Communielied : 549 Niet als een storm als een vloed
Slotgebed
Stem in de
stilte,
Spreek tot mij
Uw woord dat ruimte schept
In de engte van mijn hart
En doe mij leven
U tegemoet
Stem in de stilte
Spreek tot mij
Uw woord dat bevrijdt
Van onmacht en angst
En doe mij gaan
In vrijheid en vreugde
Stem in de stilte
Spreek tot mij
Uw woord dat richting wijst
En doe mij verlangen
Naar goedheid en zegen
In overvloed
Stem in de stilte
Spreek tot mij
Uw woord dat uitdaagt
Om op weg te gaan
Naar de ander
Die op mij wacht.
Stem in de stilte
Spreek tot mij
En houd mij gaande
|