datum? 12° zondag
Navolging
als zichzelf verloochenen
en elke dag zijn kruis opnemen
Pater Marcel Braekers
Openingszang: 1
Inleiding
De
levenssfeer in onze samenleving is van die aard dat vooral de sterke ego’s met een tikkeltje agressie
het meest aangepast zijn. ‘Kom op voor jezelf, durf je mening
formuleren, laat je niet doen.’ Dat zijn de grote slogans.
En de verbouwingen in huis hebben mij de laatste tijd er nog
eens op gewezen dat je best zo bent of er wordt met je een
loopje genomen.Onze maatschappij is agressiever geworden en
steunt meer dan ooit op concurrentie. Als individu ben je
meer kwetsbaar geworden, omdat je alleen staat en door geen
ruimer kader wordt beschermd. Vanaf de negentiende eeuw begonnen
alle omhullende systemen af te brokkelen: de sociale klasse
waartoe je vanaf je geboorte behoorde, een macro-moraal
waaraan iedereen zich diende te houden, de godsdienst als
een georganiseerd systeem, enz. Telkens viel iets van het
omhullend systeem weg en werd meer
gewicht gelegd op de concrete persoon en zijn vermogen om
zich door te zetten. Het was niet allemaal negatief, want
we leerden ook luisteren naar onze behoeften en daarnaar te
leven. Wie talent had kon zich opwerken.
Er kwam groter mobiliteit en vrijheid. Mensen, die in hun
jeugd waren opgevoed volgens vervreemdende hoogdravende principes,
leerden aandacht krijgen voor zelfontplooiing. Dat laatste
werd trouwens de grote slogan van de jaren zestig en zeventig. Voor velen een echte
bevrijding. De vraag, die ik mij bij dat alles stel, is of
we niet zodanig in overdrive zijn geraakt dat we alleen nog
maar dat kennen. Dat we, anders gezegd, zo meegezogen worden
in deze overtreffende en overtroevende atmosfeer dat iets verloren gaat dat zo wezenlijk is om gelukkig
te zijn. Ik denk dan aan een houding waarbij je bewust afziet
van macht, waarbij je afziet van steeds meer en beter. In
het evangelie van deze zondag zegt Jezus het zeer kernachtig:
‘Wie achter Mij aan wil komen moet zichzelf verloochenen,
elke dag zijn kruis opnemen en Mij volgen.’ Ik vrees dat veel
mensen deze zo mooie gedachte beschouwen als bedoeld voor
watjes. Daarom zou ik er in deze woorddienst veel aandacht
aan willen besteden, want daarmee staat of valt veel van ons
geloof.
Lied
nr. 601: “Zoals ik zelf gezonden ben”
Gebed
Heer, raak ons aan met uw
Adem
Reik ons uw stralend licht,
Wijs ons nieuwe wegen
Geef op uw waarheid zicht.
Raak met uw Adem onze onrust
Tot wij rust hervinden.
Al onze wonden heelt Gij:
Gij ziet in ons uw Kind.
Heer, raak ons aan met uw Adem,
Geest die ons zingen doet.
Waar U ons nabij bent
Vinden wij hier vaste voet.
Eerste lezing: Galaten 3, 26 – 29
Lied nr. 5
Evangelie Lucas
9, 18 – 24
Homilie
In
zijn fascinerend maar ook raadselachtig
boek Aldus sprak Zarathoestra
laat Nietzsche Zarathoestra een aantal
redevoeringen houden. In de eerste beschrijft hij drie gedaantewisselingen
die de westerse mens aan het doormaken is. Eerst leefde hij
als een kameel, daarna als
een leeuw en uiteindelijk moet hij leren een kind te worden.
De kameel is een lastdier dat bereid is
allerlei wetten en verordeningen op zich te nemen, dat bang
is om tot eigenlijk denken te komen en dus enkel wat eikels
eet die onder de boom vallen, het lastdier dat degenen bemint
die hem allerlei lasten opleggen, enz. Maar daarna
komt of kwam de periode van de leeuw: hij trok zich terug
in de woestijn en wilde vrijheid. Brullend roept hij ‘ik wil’
en schudt alle waarden die hem werden aangepraat van zich
af. Maar zo zegt Nietzsche, tot
het scheppen van nieuwe waarden komt de leeuw niet. Hij is
nodig om de zo noodzakelijke vrijheid te verwerven, maar tot
echt scheppingswerk is hij niet in staat. Daarvoor is een
derde periode nodig, de periode van het kind. “Onschuldig
en vergeten is het kind, een nieuw-beginnen,
een spel, een uit zichzelf rollend rad, een eerste beweging,
een heilig Ja-zeggen.” (p. 37) Het kind
of de nieuwe mens moet leren opnieuw waardering te krijgen
voor het feestelijke leven waarbij
hij al levend nieuwe waarden creëert.
Deze beeldspraak vind ik fascinerend en als ik rond mij kijk
heb ik de indruk dat we in de fase van de leeuw zijn blijven
vast zitten. Er is een sterk verzet gegroeid tegen de waarden
en het levenspatroon dat ons eeuwenlang werd opgedrongen.
Terecht brulde de leeuw om zijn fundamentele vrijheid terug
te krijgen. Alleen moeten we vaststellen dat de fase van het
kind bereiken zo verdomd moeilijk is. Ik heb daarbij eerder
de neiging om te zeggen dat we die oude waarden of raadgevingen
opnieuw moeten boven halen, maar ze misschien niet zo moraliserend
en vernederend moeten opdringen zoals in het verleden gebeurde.
En zo keer ik terug naar het evangelie van deze zondag.
Als er staat: "Wie achter Mij aan wil komen moet zichzelf
verloochenen en elke dag opnieuw zijn kruis opnemen” dan zou
ik deze woorden anders willen begrijpen dan ons werd aangepraat
in onze christelijke opvoeding. ‘Zichzelf prijs geven’ betekende
vooral: geen rekening houden met je eigen verlangens, zeker
niet luisteren naar de noden en vragen van je lichaam want
dat was een gevaarlijke kerker, maar totaal zelfloos beschikbaar
zijn. Onthechting was een sleutelwoord. Vandaar dat de leeuw-reactie
met als motto ‘leve de zelfontplooiing’ zo gewantrouwd werd.
Maar zoals Charles Taylor aantoont in verschillende
van zijn werken betekent zelfontplooiing nog niet brutaal
alleen nog aan zichzelf denken. Zelfontplooiing houdt
ook in betrokkenheid op de ander, eerbied voor alle leven,
enz. We moeten opnieuw met een frisse geest nadenken over
wat het kan betekenen dat ik met mijzelf moet breken om Jezus
te kunnen volgen. Wat doe ik met een uitspraak als ‘elke dag
opnieuw je kruis opnemen’?
Laat
ik in eerste instantie proberen de uitspraken te begrijpen
zoals ze wellicht in de gemeente van Lucas
werden begrepen. Breken met zichzelf betekende voor Lucas
vooral: doorbreken van de kleine kring waarin men meestal
leefde. In de Grieks - Romeinse wereld
was de kleine cirkel van familie en vrienden allerbelangrijkst
en daartegen wil Jezus ingaan, want de komst van het rijk
van God betekent dat we in een nieuwe, andersoortige verbondenheid
gaan leven. En daarbij zegt Lucas
dat je elke dag je kruis moet opnemen. Waarom? Omdat Jezus
dat ook deed. Elke dag, want zijn boodschap was zo revolutionair
dat het kruis of de tegenstand onvermijdelijk was. En Jezus
doet zo mateloos beroep op onze inzet dat ook wij dagelijks
zullen botsen met die wereld, maar ook met onze eigen berekende
overgave. Je kruis opnemen betekent ook: accepteren dat ons
leven nooit die rozengeur zal bereiken waarvan we dromen,
dat we het kruis van onverlostheid
en onvolkomenheid moeten aanvaarden, dat we het kruis dat
anderen treft moeten helpen dragen.
Jezus
pleitte voor een nieuwe ethiek, voor een grondige herdenking
van alle waarden, voor het doorbreken van de kleine levenskring
opdat de mens zich zou kunnen toevertrouwen aan het Grote
Leven. Het Leven dat je als een geschenk wordt aangereikt,
dat ons op geen enkele manier toebehoort, maar dat we hebben
te behoeden en te koesteren. Zo ermee omgaand dat ook anderen,
vooral de zwaksten, erin kunnen
delen. Dat leven, en daarmee ga ik een andere weg dan Nietzsche, dat wij God noemen omdat het anders is dan alles
wat we zelf uitvinden. Van dat Leven zei Jezus dat het ons
wordt aangeboden en dat het de kracht of het Scheppende Centrum
is waardoor alles met alles verbonden is. De westerse mens
en in het bijzonder de Vlaming is te lang een leeuw gebleven die brult om zijn vrijheid maar
daarbij hongerig en eenzaam een brullende in de woestijn blijft.
Ik geloof dat het de hoogste tijd is dat we dat spelende kind
worden dat in een heilig Ja-zeggen zich toevertrouwt
aan die alles overrompelende Kracht waarover Jezus sprak.
Na de communie lied nr. 603
|