Kerstmis 2005 "Kom, laten wij Hem begroeten"
1. Vanuit het duister zoeken naar Licht
pater Marcel Braekers
Openingszang: O – antifoon van 21 december
O
Oriens, splendor lucis aeternae,
Et sol justitiae:
Veni, et illumina sedentes in tenebris
Et umbra mortis. |
O Gij, Ster
van de dageraad, Luister van het eeuwige Licht
En Zon van gerechtigheid;
Kom en verlicht hen die neerzitten in
Duisternis en schaduw van dood |
Begroeting
O
Gij, Morgenster van een verwachte dageraad, wij staan in het
donker maar kijken reikhalzend uit opdat deze wereld een nieuwe
lente zou kennen. Opdat een kind bij het hol van de adder
mag spelen en iedereen zijn zwaard zou omsmeden tot een ploegschaar.
Dat niemand in de nacht moet wakker schrikken, bang voor de
nieuwe morgen die komt. Het zijn allemaal Bijbelse beelden
over een onnoembare vrede en verbondenheid waar deze wereld
naar op zoek is. Nu nog staande in het donker hopen we dat
mensen weer thuis mogen komen in zichzelf en terug contact
krijgen met hun diepste verlangen. In deze Kerstnacht kunnen
we alleen maar kijken, hopen en wachten. Samen zingen opdat
een nieuwe tijd zou aanbreken en een straaltje van licht zou
mogen dagen, dat misschien, wie weet, ooit kan uitgroeien
tot een zon waarin we ons kunnen warmen. Want in deze nacht
begroeten we Hem van wie gezegd wordt dat Hij gestalte is
van de levende God. In Hem hebben we ervaren hoe God onvoorwaardelijk
kiest voor het lot van de mens.
In
deze Advent stond een tekst centraal van Eleia Bollen, een
Nederlandse contemplatieve, waar ze zegt:
“Het is best wel eens donker in mijn leven, maar ik heb
ervaren dat het duister altijd weer zal wijken, dat het
licht wordt in mijn bestaan. ... Duisternis is voor mij
niet alleen duisternis, het is meer zoals de nacht weer
dag wordt. Zo weet ik dat het duister zal verdwijnen. En
als het licht dan komt, kan ik ook wel achteraf blij zijn
met het donker... Ik heb zo mogen ervaren dat zelfs uit
het duister leven kan voortkomen.” ( In: De reis van je hoofd naar je hart. Red. Leo Fijen, p. 117.)
Na een lange periode van
verlies en radeloosheid had deze vrouw het gevoel dat God
haar omhoog trok en weer tot leven bracht. Misschien was zij
het zelf geweest, die dit donkere had overwonnen, maar in
haar beleving was haar vertrouwen in God en haar wachten op
Hem van grote betekenis geweest. “Zelfs uit het duister kan
leven voortkomen.”
En toch weten we dat voor velen verdriet verdriet blijft en
dat aan de nacht soms geen einde lijkt te komen. Een levenssituatie
of maatschappelijke structuren kunnen van die aard zijn dat
je als eenling machteloos tot speelbal wordt van iets dat
je niet kan veranderen. Voor hen bidden wij opdat een nieuwe
tijd mag aanbreken.
Maar er is meer: in deze dagen zie je ook veel mensen, die
het schijnbaar goed hebben, koortsachtig zoeken naar een plek
om thuis te komen en daar niet in slagen. Vandaar de vraag
waar ik de laatste dagen mee in mijn hoofd liep: Wat moet
met ons gebeuren opdat het Licht in deze nacht in ons kan
geboren worden? Allereerst gaat het om geduldig wachten. Wachtend
uitzien in vertrouwen dat Iets ons gegeven wordt. Maar het
heeft ook met onze houding te maken. Enerzijds met liefde
kunnen ontvangen en passief aan je laten gebeuren wat je emotioneel
kan onderuit halen. En anderzijds zit er iets van verantwoordelijkheid
in tegenover hen die nooit in staat zijn uit zichzelf een
ruimte te creëren waarin het goddelijke Kind kan geboren worden.
Lied nr. 211 : “Kom tot ons de wereld wacht,
Heiland kom in deze nacht”
Lezing uit de profetieën van Jesaja 42,
1 – 8a
Lied nr. 313
: “ls tussen licht en donker de tijd haar droom versnelt”
Inleiding op kerstverhaal
In de periode waarover ons
verhaal gaat wordt in geen enkel document gewag gemaakt van
een volkstelling. Waarom zou Jozef naar Bethlehem moeten gaan?
Iedereen die één jaar in een gebied woonde hoorde onder het
ter plaatse heersende Romeinse recht. Wie herinnerde zich
trouwens nog de stad van zijn voorvaderen zoals Lucas over
Jozef zegt? En waarom zou een man zijn hoogzwangere vrouw
wel meenemen op zo’n riskante tocht? Veel Bijbelspecialisten
vermoeden dat Lucas zich als een overijverige staatsburger
heeft opgesteld tegenover Rome en een gunstig verhaal voor
Romeinse staatsburgers wilde vertellen, opdat ze geen problemen
zouden krijgen met het regime. In die tijd waren er echter
in Galilea verschillende opstanden en heeft in de streek van
Nazareth een echt pogrom gewoed. Wellicht is de waarheid eerder
dat een man moest vluchten. Misschien weigerde hij zoals zovelen
om belasting te betalen en riskeerde hij een zware straf.
Heeft hij daarom zijn hoogzwangere verloofde uit veiligheidsoverwegingen
meegenomen? Alles wijst erop dat onder het vertederende verhaal
een rauwe realiteit zit van trotse zelfwaarde, van verzet
in naam van God zich aan geen vreemde te onderwerpen en van
angstige vlucht.
Kerstoratorium
In die dagen werd een
bevel uitgevaardigd door keizer Augustus dat er een volkstelling
moest worden gehouden over heel de wereld. Deze volkstelling
vond plaats voordat Quirinius landvoogd van Syrië was. Allen
gingen op reis om zich te melden, ieder in zijn eigen stad.
Ook Jozef ging op weg en omdat hij uit het geslacht van
David was, trok hij vanuit Nazareth in Galilea naar Judea
toe, naar Bethlehem, de stad van David, om zich daar te
melden, samen met Maria zijn vrouw die zwanger was. En terwijl
zij in Bethlehem verbleven, brak het uur aan dat zij bevallen
moest. Zij bracht een zoon ter wereld, haar eerstgeborene,
wikkelde hem in doeken en legde hem neer in een kribbe,
omdat er voor hen geen plaats was in de herberg. Nu waren
er herders in de buurt; die nacht in het open veld hielden
zijn de wacht bij hun kudden. Plotseling stond voor hun
ogen een engel des Heren, en de glorie des Heren omstraalde
hen, zij werden zeer bevreesd. Maar de engel sprak tot hen:
wees niet bevreesd, want ik verkondig u een grote vreugde
die voor heel het volk bestemd is. Heden is u in
de stad van David een redder geboren, de Heer, de Messias.
En dit zal u een teken zijn: gij zult een pasgeboren kindje
vinden, het is in doeken gewikkeld, het ligt in een kribbe.
Plotseling was de engel omringd door een schare van hemelse
machten. Zij verheerlijkten God en zij riepen: ere
zij God in de hoge en vrede op aarde voor alle mensen van
goede wil. En het geschiedde toen de engelen van hen waren
weggevaren naar de hemel dat de herders zeiden tot elkaar:
laat ons gaan zien het woord dat daar geschiedde.
Lied
nr. 312 : “Komt allen tesamen, jubelend van vreugde”
Homilie
Ongeveer een jaar geleden
rond deze tijd zat ik als externe begeleider in het team van
Begeleid Wonen, een organisatie die mensen met een lichte
en matige mentale handicap helpt zelfstandig te wonen. Het
gesprek ging over een licht mentaal gehandicapte man, laat
ik hem Kim noemen. Het ging tegen Kerstmis aan. Kim had zijn
huisje heel mooi gemaakt. Er stond een prachtig versierde
boom in de living, de hulpverleenster had hem geholpen om
kaartjes te versturen naar enkele bekenden, hij had aankopen
gedaan voor een lekkere maaltijd. Maar naarmate het feest
dichterbij kwam werd hij meer en meer rusteloos. En uiteindelijk
zegde hij alles af en vroeg aan de begeleidster om enkele
dagen in een beschermde gemeenschap te mogen verblijven. Kim
heeft een hechtingsprobleem. Zoals veel van zijn lotgenoten
kent hij een geschiedenis van instellingen, een mislukte opvang
in een pleeggezin, enz. Telkens zich een situatie voordoet
waar heel veel gevoel bij te pas komt, klapt hij dicht en
houdt hij mensen op afstand terwijl hij hun genegenheid tegelijk
zo nodig heeft. En zo gebeurde ook nu waar hij zoveel schrik
voor had.
Terwijl ik zo mijmerend zat
te luisteren naar het verhaal van de begeleidster en haar
onmacht voelde bij wat gebeurde, moest ik eigenlijk aan heel
deze Kersttijd denken en aan alles wat mensen deze dagen niet
doen, opdat zou gebeuren waar ze zo op hopen. In de voorbije
dagen hebben we allemaal wellicht ons best gedaan om pakjes
te kopen en het thuis gezellig te maken. Maar, zoals het verhaal
van Kim mij leert, moet er nog iets anders gebeuren. Om Kerstmis
te kunnen vieren moet je over de fundamentele vaardigheid
beschikken om genegenheid toe te laten en ze door te geven.
De Deens-Amerikaanse psycholoog E. Erikson omschreef het als
oervertrouwen dat zich uitdrukt in een onbezorgd kunnen geven
en ontvangen. Je moet erin slagen om een soort van innerlijke
ruimte te creëren waarin iets kan geboren worden dat je zelf
niet meer in de hand hebt en dat groter is dan jezelf. Kerstmis
vieren is net als naar een feest gaan: je kunt alles organiseren,
maar of het een echt feest wordt, hangt af van iets dat je
niet in de hand hebt. Je kan alleen maar je overgeven en intreden
in het gebeuren, maar al het overige is een geschenk dat zich
belangeloos geeft. Zo is het ook met ons geloof: Voor een
mens die zich zo kwetsbaar en weerloos durft openstellen kan
God niet anders dan zich helemaal geven. Zijn wezen is niets
anders dan Verlangen: verlangen om in de armoede van onze
persoon in te treden als een verwarmend, troostend Licht.
Niet overdonderend en zelfverzekerd, maar schamel en voorzichtig.
Het verhaal van Kim heeft
voor mij nog een andere kant: veel mensen zijn niet of niet
meer in staat vanuit zichzelf deze houding te scheppen. Omdat
ze zelf vluchteling zijn, omdat ze gekwetst zijn en tot geen
geven in staat, omdat ze lichamelijk zo getroffen zijn dat
hun uitstraling werd verstoord. Hoe groot is niet onze verantwoordelijkheid
om hen te dragen en op te nemen in de sfeer van hoop die rond
dit feest hangt. Want toen God in een mens geboren werd, heeft
Hij zichzelf ontledigd, heeft Hij de armoede van dit leven
geaccepteerd, opdat ze verrijkt zou worden door zijn en onze
liefde. Dat is een kernpunt van ons christendom. Wil je weten
hoe God is dan moet je niet naar boven kijken, maar naar de
geschiedenis: in een vluchtelingenkind ergens in een uithoek
van de wereld wilde Hij geboren worden. In de donkerste en
ellendigste hoeken van het leven wil God aanwezig zijn als
een lichtje van hoop.
Zo wil ik u uitnodigen om
in deze nacht open te staan en te uitzien naar een God die
op zijn beurt zelf uitziet naar de mens.
Lied
nr. 305 “Gij verschijnt niet op de wolken als een God van
buitenaf”
Groot
dankgebed – (naar S. de Vries)
Refrein
: “Keer u om naar ons toe Keer ons toe naar elkaar.”
Alleen
in de nacht zelf wordt het verlangen gewekt,
Alleen in het duister kennen wij de waarde van het licht.
Ontsteken wij voor elkaar in deze nacht uw licht
Als een vlam van hoop,
Als een stem tegen het donker,
Als een gebed om vrede:
Een licht voor wie in onze eigen stad
huis en haard zijn kwijt geraakt
Voor wie bed en brood niet vanzelf spreken:
Een licht voor wie enkel kunnen omzien
In verdriet om wat verloren ging:
Een licht voor wie gescheiden zijn door haat
En alleen nog geloven in eigen vooroordelen:
Een licht voor ouders die hun kinderen het
Allernodigste niet kunnen geven
Een licht in onszelf
Opdat het Kind in ons geboren mag worden
En wij zijn weg zouden gaan zoals Hij hier op aarde leefde:
Jezus uw Messias.
Instellingswoorden
God, open de harten van ons, die U zoeken,
En maak ons getuigen van uw nieuwe aarde.
Zoals Gij met ons zijt, zo zullen wij delen
Hun honger, hun angst.
Wij bidden U, God:
Laat ons dromen van toekomst en leven,
Uw Rijk van vrede dat baan breekt en komt.
Maak ons vredestichters, niet langer vertrouwend
Op macht en geweld.
Houd Gij ons voor ogen
Het kind dat kan spelen,
De vrouw, die mag opstaan,
De man die bemint.
Maak ons tot vertroosters met helende daden
U danken wij God
Wij proeven uw goedheid:
In een Kind ons geboren, een mens naar uw hart.
Laat zijn Geest ons deel worden.
Communielied
nr. 319: “Vanwaar zijt Gij gekomen, wij wisten niets van U”
Niet
alleen in het holst
Van de nacht van het jaar,
Iedere dag van het jaar
Heeft het licht het koud.
Het vraagt om geen engelenstemmen,
Het hongert naar
Een beetje gerechtigheid
Aan deze kant van de tijd.
En dromen doet het ook niet van
Eeuwig hemelse zomers
In en om het vaderhuis
Het hunkert naar
Aardse dagen ooit
Zonder marteling en moord
Het licht dat van puur licht
Kind is en woord. Hans Andreus
Afsluiting: ‘Ein Kind geborn zu Bethlehem’
: M. Praetorius
|