------
Welkom
------
Liturgie
------
Vorming
------
Historiek
------
Archief
------
Kalender
------




4 september 2011

Het nieuwe gelaat van de Islam

Ides Nicaise

Salaam / Kruisteken
Lied 546 "Zomaar een dak boven wat hoofden"

Openingsgebed: de Fettiha, het openingsvers van de Koran

In naam van Allah, de Barmhartige, de Genadevolle.
Lof aan God, de Heer van al wat op aarde leeft.
De barmhartige Erbarmer.
Die heersen zal op de Dag van het Oordeel.
U dienen wij en U vragen wij om bijstand.
Leid ons langs het rechte pad,
Het pad van degenen, die Gij Uw weldaden schenkt.
Over wie geen toorn is en die niet dwalen.
Amen

Inleiding deel 1: een ontmoeting

Zoals jullie wellicht weten ben ik beroepshalve bezig met de sociale aspecten van het onderwijs, onder andere de schoolloopbanen van allochtone jongeren in Vlaanderen. Er scheelt inderdaad iets met ons systeem, want er is geen enkel Westers land waar de schoolprestaties van allochtonen zo ver achter liggen op die van autochtonen als Vlaanderen. Op zekere dag werd ik uitgenodigd om kennis te maken met het Lucerna-college in Anderlecht, een college opgericht met giften van Turkse ondernemers uit België en Turkije, dat de ambitie heeft om de kloof tussen Turkse en Belgische jongeren te dichten, van de kleuterschool tot in het hoger onderwijs. Neen, het is geen hoofddoekenschool, geen koranschool, geen gettoschool maar een goede Vlaamse school opgericht en gerund door Turkse Vlamingen. Er wordt met veel enthousiasme gewerkt aan leerattitudes, motivatie, zelfbeeld, Nederlands en interculturele vaardigheden.
Ik was onder de indruk en aanvaardde om deel uit te maken van hun adviesraad. En van het één komt zo het ander: ze trakteerden mij in april op een vijfdaagse reis naar Istanbul, om kennis te maken met de ‘roots’ van de Lucerna-scholen: nl. de Fetullah Gülen beweging. Deze ervaring wil ik graag met jullie delen, omdat ze mij een heel andere Islam heeft leren kennen dan de stereotiepen uit de media. Ik haal mijn inspiratie ook gedeeltelijk uit een boek van Fetullah Gülen, Towards a global civilisation of love and tolerance.

Lied 589: "Geen weg is te lang"

Inleiding deel 2: de Gülen-beweging

De discretie over haar inspiratie is kenmerkend voor de ganse Gülen-beweging. Dat komt omdat het om een beweging met een inspiratie gaat, niet om een organisatie met een doctrine. Het is maar als je doorvraagt dat de tongen loskomen over hun grote bezieler.

De 73-jarige Fetullah Gülen is afkomstig uit Oost-Turkije en studeerde behalve theologie ook sociale wetenschappen en fysica. Hij begon eind van de jaren ’50 als predikant en groeide uit tot één van de meest invloedrijke geestelijke leiders in de hedendaagse Moslimwereld. Naast religieuze thema’s had hij het ook vaak over onderwijshervormingen, evolutieleer, economie, vrede en sociale rechtvaardigheid. Hij hecht een enorm belang aan onderwijs en wetenschap als bron van emancipatie. De Koran moedigt immers mensen aan om door kritische studie te zoeken naar waarheid, en zich niet slaafs aan traditie vast te klampen. Vandaar de gulle investeringen van Gülen-sympathisanten in het onderwijs.

We hadden in Istanbul ook ontmoetingen met een paar journalisten, universiteitsprofessoren, schrijvers, een ondernemer, en een humanitaire hulporganisatie. Deze laatste is actief in rampgebieden zoals Darfour en de bergdorpen van Pakistan na de aardbeving ginds. Overal vonden we dezelfde discrete maar positieve bezieling. Allerlei onderwerpen kwamen op tafel, zonder taboes, van creationisme tot euthanasie en de scheiding tussen kerk en staat. Het gesprek was steeds even open en respectvol.
Maar laat ons vooral naar de religieuze, maatschappelijke en politieke rol van Fetullah Gülen kijken. Ons beeld van de Islam werd jarenlang misvormd door de terreur van Al Qaeda, de dictaturen in het Midden-Oosten, en de vrouwenonderdrukking door de Taliban. Daarmee contrasteert de maatschappijvisie van Gülen als de dag tegen de nacht. Voor hem zijn liefde, openheid en verdraagzaamheid de absolute grondwaarden van de Islam – waarden die haar verwant maken met het christendom en andere godsdiensten. Het is zijn overtuiging dat deze godsdiensten in de 21ste Eeuw elkaar zullen ontmoeten en bevruchten om te leiden tot een wereldwijde spirituele heropleving. Daarom ontmoette Gülen ook tal van godsdienstige leiders, waaronder de paus, en organiseert zijn beweging regelmatig interreligieuze ontmoetingen.

Geen wonder, dat Gülen een enorme invloed heeft gehad op zijn land. Turkije heeft ook in de jongste halve eeuw een bewogen geschiedenis meegemaakt, waarbij keer op keer democratisch verkozen regeringen aan de kant gezet werden door militaire staatsgrepen. Vandaag geniet de democratische AKP (partij voor rechtvaardigheid en ontwikkeling) een comfortabele, stabiele meerderheid en is ze enorm populair. Premier Erdogan is een openlijke sympathisant van Fetullah Gülen. De generaals die in het verleden terreur zaaiden staan terecht. Het is opvallend dat Turkije, met buurlanden als Georgië, Azerbeidjan, Syrië, Iran, en Irak, en temidden een ruimere regio die in lichterlaaie staat door volksopstanden, zelf relatief rustig is. De Turkse regering oefent bv. morele druk uit op de Syrische dictator Assad om op te stappen, zoals ze dat deed op Mubarak en anderen.

Toch is Gülen zelf niet actief in de formele politiek. Net zo min als hij financieel enige verantwoordelijkheid draagt in de honderden scholen, ziekenhuizen en NGO’s die zijn aanhangers hebben opgericht. Zijn beweging heeft geen enkele hiërarchische organisatie, geen ledenverenigingen, geen financiële zuil, geen lobby’s – iets waar de katholieke kerk een puntje kan aan zuigen… Niet alleen de scheiding tussen kerk en staat, maar ook de scheiding tussen kerk en economie behoort blijkbaar tot de ethiek van deze Islam.

Koesteren wij niet dezelfde idealen? Ik herken in de Gülen-beweging de bezieling in van heel wat christelijke organisaties, en zie in dit religieus reveil zelfs iets van het enthousiasme van de eerste christenen.

Lezing: Hand. 2: 42-47

Lied 516: "Gij die voor alle mensen"

Inleiding deel 3: een beweging voor de vrede

Een ander aspect van de Gülen-beweging is haar ijver voor vrede. Zoals ik zei heeft ze de jongste 10 jaren geleid tot een democratische lente en ontspanning in een land dat echt op het kruispunt ligt van talrijke culturen. Nu in Turkije helaas weer gevechten zijn losgebarsten tussen de regeringspartij en de Koerden, ligt Fetullah Gülen in de pers zwaar onder vuur, omdat hij het geweld tegen de Koerden niet openlijk veroordeelt. Hij lijkt wel in de tang te zijn genomen tussen een afscheidingsbeweging die niet vies is van terreur en een regering die antwoordt met bommen. Midden in dit wespennest heeft hij voorlopig gekozen voor stilte, maar zijn medestanders aanbevolen om hun scholen in Koerdistan open te houden, en op die manier een teken van vrede te blijven.

Ik geloof, beste mensen, dat dit andere gezicht van de Islam ook voor ons hartverwarmend is. De Gülen-beweging is immers ook in Europa en in Vlaanderen actief, onder andere in het onderwijs. Meer nog, we hebben haar nodig. Ik denk niet alleen aan de allochtone jongeren in Vlaanderen, die beter onderwijs verdienen dan ze tot nu toe krijgen. Ik denk vooral aan de aanslagen in Noorwegen op 22 juli. Zoals jullie wel weten was Anders Breivik geen gek, maar een zogenaamde christelijke fundamentalist en Islamhater. Hij wil (met zijn trawanten elders in Europa) het christelijke continent bevrijden van de Islam en alle linkse verraders die het multicultureel Europa steunen. Naar Breivik’s aanvoelen heeft Europa te lang geprobeerd te dialogeren met de Islam, maar is het antwoord van de andere kant hermetisch, dogmatisch, onverdraagzaam, agressief. Volgende week is het inderdaad tien jaar geleden dat Moslimterroristen de twin towers met gekaapte vliegtuigen doorboorden. Veel Westerlingen zijn nog niet van deze nachtmerrie bekomen: de angst en haat zitten bij velen diep.

Gülen lijkt mij de tegenpool te zijn van dit schrikbeeld. Op de aanslagen van 11 September reageerde hij met een fatwah tegen de terroristen: “Terreur kan nooit gebruikt worden in naam van de Islam noch voor een doel van de Islam. Een terrorist kan geen Moslim zijn en een Moslim geen terrorist. Een Moslim kan enkel vertegenwoordiger en teken zijn van vrede, welzijn en voorspoed.” En inderdaad, volgens de Koran is het onrechtmatig doden van een mens een misdaad tegen de ganse menselijkheid. Over de Jihad schrijft Gülen, dat die door velen verkeerdelijk wordt begrepen als een bloeddorstige oorlog tegen christenen: voor hem is het eerder een innerlijke strijd met al wat je tegenhoudt in je streven naar vervolmaking; of nog, de ijver om andere mensen dichter bij hun diepste wezen te laten komen. Jihad kan niets te maken hebben met het veroveren van landen, omdat een Islamitisch rijk niet bestaat: “Er zijn alleen plaatsen waar toevallig veel Moslims wonen”. En we moeten toegeven dat de Moslimwereld zich veel minder bezondigd heeft aan imperialisme en kolonialisme dan het christelijke Westen.

Bij de aanslagen in Noorwegen heeft onze Paus gebeden voor de slachtoffers en opgeroepen om het pad van de haat te verlaten, maar misschien zou het goed zijn dat de Kerk even duidelijke taal spreekt over Breivik als Gülen over Osama Bin Laden: “Terreur kan nooit gebruikt worden in naam van het Christendom noch voor een doel van het christendom. Een terrorist kan geen Christen zijn en een Christen geen terrorist. Een Christen kan enkel vertegenwoordiger en teken zijn van vrede, welzijn en voorspoed.” Een duidelijke officiële veroordeling van dit geweld is niet overbodig, als we weten dat het gedachtegoed van Breivik ook in Vlaanderen leeft. In Nederland hebben de aanslagen van Breivik geleid tot een zeer grondig publiek debat over politieke cultuur, interreligieuze verhoudingen en omgangsvormen. De Vlamingen daarentegen hebben hun vakantie door de gebeurtenissen blijkbaar nauwelijks laten verstoren…

Het veroordelen van extremisme is noodzakelijk maar niet voldoende. We moeten menselijke, positieve beelden cultiveren van onze Moslimbroeders en –zusters in Europa. Laat ons niet vergeten dat zij het zijn die onze waterleidingen en wegen herstellen, onze oudjes verzorgen, ons fruit plukken, onze huizen poetsen, dat we bij hen op restaurant gaan, dat onze kinderen samen met de hunne op de schoolbanken zitten. Ik moet toegeven dat het ook voor mij een opgave is om op familie-reünies, en zelfs in mijn progressief-denkende werkkring telkens weer de negatieve stereotiepen om te buigen.

Voor ons, gelovigen, is het fundament van dit positieve beeld heel simpel: wij aanbidden dezelfde God. In de Koran wordt God omschreven als de telkens-vergevende, de barmhartige, de genadige, net zoals in de Bijbel. En hij is ook degene die ons oproept tot geweldloosheid en vergeving. Toen Mohammed zwaar gewond werd bij een repressie tegen zijn beweging bad hij ‘God, vergeef mijn volk, want ze weten niet wat ze doen’. Waar hoorden we dat nog ? Mohammed wordt in de overlevering beschreven als iemand die steden veroverde zonder bloedvergieten, en de inwoners die zich niet bekeerden vrijuit liet gaan. Het woord Islam betekent ‘overgave, vrede, vertrouwen’.

Lied: 591 "Een teder geheim"

Groot Dankgebed 154
Onze Vader

Vredeswens

Heer Jezus, Gij hebt aan uw apostelen gezegd: “Vrede laat ik u; mijn vrede geef ik u”. Let niet op onze zonden, maar op het geloof van uw Kerk, vervul uw belofte, geef vrede in uw naam en maak ons één. Gij die leeft in eeuwigheid.
Assalam Alaikum: Gods vrede zij met ons. Laten wij elkaar die vrede toewensen.

Inleiding deel 4: interreligieuze dialoog

Eén van de vele verbindingen tussen de Bijbel en de Koran is de aankondiging van een Helper, die de gelovigen zal bemoedigen en bezielen. In de bijbel is dat de Heilige Geest, die de mensen de weg zal wijzen naar de volle waarheid, en hen de kracht zal geven om over Jezus te getuigen tot aan het uiteinde van de wereld. Volgens de Koran is die Helper Ahmad (Mohamed), die de mensen zal aansporen tot het goede en weerhouden van het kwade.

Tussen beide versies ligt natuurlijk vanuit theologisch oogpunt een kloof. Maar allebei getuigen ze van Gods zorg voor zijn volk: Hij zal hen niet verweesd achterlaten en hen in de richting van het goede leiden. Hij – de Helper – zal vrede en liefde stichten tussen mensen. Die vrede, zo leren Koran en Bijbel, vereist niet alleen de afwezigheid van geweld, maar ook een klimaat van rechtvaardigheid, herverdeling, zachtmoedigheid, vergeving, gastvrijheid, tolerantie, respect.

Als je dat allemaal leest, blijkt die kloof tussen Bijbel en Koran dan toch op zijn zachtst gezegd overbrugbaar. Zou het kunnen dat God na Jezus keer op keer nieuwe gezanten stuurt – onder meer de profeet Mohamed, geïnspireerd door de Heilige Geest? Als de Geest Jezus’ leerlingen in alle talen van de wereld liet spreken, zou Hij dan misschien ook in verschillende godsdiensten over God getuigen ? De Moslims voelen zich in elk geval erg met ons verwant, zoals blijkt uit volgende pasage uit de Koran:

“Je zult merken dat zij die zich Christenen noemen in genegenheid het dichtst staan bij de gelovigen (= de Moslims). Dat komt omdat er onder hen priesters en monniken zijn en omdat zij niet hoogmoedig zijn. (….) Twist met de mensen van het boek slechts op de meest hoffelijke manier, en zegt: Wij geloven in wat naar ons is neer gezonden en wij geloven in wat naar jullie is neer gezonden. Onze God en jullie God zijn één.”

Laat voor ons, christenen, dan het Pinksterverhaal het verhaal van een interreligieuze Heilige Geest zijn, die ons in verschillende talen en strekkingen elkaar laat bevragen en aanvullen. Laat de komst van de Islam in Europa voor ons een zegen zijn: hun ijver en enthousiasme kan ons geloof aanwakkeren, en het vergelijken van Bijbel en Koran kan ons helpen om samen te blijven zoeken naar het goede en het ware.

Lezing: Hand. 2: 1-11
Lied 393: "In ’t laatste van de dagen"

Groet van een Turks-Vlaamse vriend aan onze gemeenschap

Bij de voorbereiding van deze viering vroeg ik aan een paar Vlaamse Turken of zij ons een boodschap wilden sturen. Ziehier een wens vanwege Mevlüt Akgüngör, medewerker van de Turks-Vlaamse koepelorganisatie Fedactio:

“Het politieke klimaat van vandaag zorgt er voor dat de kloof tussen ons groter wordt. We kijken naar elkaar vanuit de bril van onze verschillen. … Maar van zodra we met elkaar beginnen praten, merken we dat we meer delen dan dat we denken. We lachen om de zelfde grappen, wenen om dezelfde verdriet, verwonderen ons over dezelfde zaken, verlangen naar dezelfde geluk, zijn bezorgd over dezelfde dingen,.... Hoe verder we praten, hoe meer we merken dat we in feite niet zo vreemd zijn voor elkaar. Plots herinneren we dat we mensen zijn en dat ons mens-zijn ons verbindt.
Onze samenleving heeft nood aan dialoog. Een dialoog gefundeerd op respect, vertrouwen en liefde voor de mens. Ik geloof er sterk in dat we door deze dialoog elkaar zullen vinden en elkaar omhelzen om ons in te zetten voor een gezamenlijke toekomst.
Vrede zij met jullie!”

Slotgebed (samen)

Wij aanbidden u, Heilige Geest van God,
Wij gissen en raden wie Gij zijt voor ons, naar best vermogen;
wij noemen u met menselijke namen en woorden
om niet geheel te hoeven zwijgen.
Wij openen ons hart voor u, in ontvankelijkheid,
om te verstaan hoe diep en ongezien Gij overal aanwezig zijt.
Gij zijt de lucht die wij ademen,
de verte waarin wij turen,
de ruimte die ons gegeven is.
Gij zijt het vriendelijke licht
waarin mensen voor elkaar aantrekkelijk zijn.
Gij zijt de vinger van God
waarmee Hij spelenderwijs het heelal heeft geordend.
Gij zijt de fijnzinnige liefde waarmee Hij ons geschapen heeft.
het kompas dat ons op God gericht houdt.
In alle talen laat Gij ons zingen en getuigen van zijn woord.
Verbind ons in openheid en liefde
over culturen en godsdiensten heen
met al onze broeders en zusters die ijveren voor het Rijk van liefde,
die zoeken naar hetzelfde hoogste goed
waar ook ter wereld.
Amen

------