4 september 2011
Het nieuwe gelaat van de Islam
Ides Nicaise
Salaam / Kruisteken
Lied 546 "Zomaar een dak boven wat hoofden"
Openingsgebed: de Fettiha,
het openingsvers van de Koran
In naam van Allah, de Barmhartige,
de Genadevolle.
Lof aan God, de Heer van al wat op aarde leeft.
De barmhartige Erbarmer.
Die heersen zal op de Dag van het Oordeel.
U dienen wij en U vragen wij om bijstand.
Leid ons langs het rechte pad,
Het pad van degenen, die Gij Uw weldaden schenkt.
Over wie geen toorn is en die niet dwalen.
Amen
Inleiding deel 1: een ontmoeting
Zoals jullie
wellicht weten ben ik beroepshalve bezig met de sociale aspecten
van het onderwijs, onder andere de schoolloopbanen van allochtone
jongeren in Vlaanderen. Er scheelt inderdaad iets met ons systeem,
want er is geen enkel Westers land waar de schoolprestaties van
allochtonen zo ver achter liggen op die van autochtonen als Vlaanderen.
Op zekere dag werd ik uitgenodigd om kennis te maken met het Lucerna-college
in Anderlecht, een college opgericht met giften van Turkse ondernemers
uit België en Turkije, dat de ambitie heeft om de kloof tussen
Turkse en Belgische jongeren te dichten, van de kleuterschool tot
in het hoger onderwijs. Neen, het is geen hoofddoekenschool, geen
koranschool, geen gettoschool maar een goede Vlaamse school opgericht
en gerund door Turkse Vlamingen. Er wordt met veel enthousiasme
gewerkt aan leerattitudes, motivatie, zelfbeeld, Nederlands en interculturele
vaardigheden.
Ik was onder de indruk en aanvaardde om deel uit te maken van hun
adviesraad. En van het één komt zo het ander: ze trakteerden
mij in april op een vijfdaagse reis naar Istanbul, om kennis te
maken met de roots van de Lucerna-scholen: nl. de Fetullah
Gülen beweging. Deze ervaring wil ik graag met jullie delen,
omdat ze mij een heel andere Islam heeft leren kennen dan de stereotiepen
uit de media. Ik haal mijn inspiratie ook gedeeltelijk uit een boek
van Fetullah Gülen, Towards a global civilisation of love
and tolerance.
Lied 589: "Geen weg is
te lang"
Inleiding deel 2: de Gülen-beweging
De discretie
over haar inspiratie is kenmerkend voor de ganse Gülen-beweging.
Dat komt omdat het om een beweging met een inspiratie gaat, niet
om een organisatie met een doctrine. Het is maar als je doorvraagt
dat de tongen loskomen over hun grote bezieler.
De 73-jarige Fetullah Gülen is afkomstig uit Oost-Turkije en
studeerde behalve theologie ook sociale wetenschappen en fysica.
Hij begon eind van de jaren 50 als predikant en groeide uit
tot één van de meest invloedrijke geestelijke leiders
in de hedendaagse Moslimwereld. Naast religieuze themas had
hij het ook vaak over onderwijshervormingen, evolutieleer, economie,
vrede en sociale rechtvaardigheid. Hij hecht een enorm belang aan
onderwijs en wetenschap als bron van emancipatie. De Koran moedigt
immers mensen aan om door kritische studie te zoeken naar waarheid,
en zich niet slaafs aan traditie vast te klampen. Vandaar de gulle
investeringen van Gülen-sympathisanten in het onderwijs.
We hadden in Istanbul ook ontmoetingen met een paar journalisten,
universiteitsprofessoren, schrijvers, een ondernemer, en een humanitaire
hulporganisatie. Deze laatste is actief in rampgebieden zoals Darfour
en de bergdorpen van Pakistan na de aardbeving ginds. Overal vonden
we dezelfde discrete maar positieve bezieling. Allerlei onderwerpen
kwamen op tafel, zonder taboes, van creationisme tot euthanasie
en de scheiding tussen kerk en staat. Het gesprek was steeds even
open en respectvol.
Maar laat ons vooral naar de religieuze, maatschappelijke en politieke
rol van Fetullah Gülen kijken. Ons beeld van de Islam werd
jarenlang misvormd door de terreur van Al Qaeda, de dictaturen in
het Midden-Oosten, en de vrouwenonderdrukking door de Taliban. Daarmee
contrasteert de maatschappijvisie van Gülen als de dag tegen
de nacht. Voor hem zijn liefde, openheid en verdraagzaamheid de
absolute grondwaarden van de Islam waarden die haar verwant
maken met het christendom en andere godsdiensten. Het is zijn overtuiging
dat deze godsdiensten in de 21ste Eeuw elkaar zullen ontmoeten en
bevruchten om te leiden tot een wereldwijde spirituele heropleving.
Daarom ontmoette Gülen ook tal van godsdienstige leiders, waaronder
de paus, en organiseert zijn beweging regelmatig interreligieuze
ontmoetingen.
Geen wonder, dat Gülen een enorme invloed heeft gehad op zijn
land. Turkije heeft ook in de jongste halve eeuw een bewogen geschiedenis
meegemaakt, waarbij keer op keer democratisch verkozen regeringen
aan de kant gezet werden door militaire staatsgrepen. Vandaag geniet
de democratische AKP (partij voor rechtvaardigheid en ontwikkeling)
een comfortabele, stabiele meerderheid en is ze enorm populair.
Premier Erdogan is een openlijke sympathisant van Fetullah Gülen.
De generaals die in het verleden terreur zaaiden staan terecht.
Het is opvallend dat Turkije, met buurlanden als Georgië, Azerbeidjan,
Syrië, Iran, en Irak, en temidden een ruimere regio die in
lichterlaaie staat door volksopstanden, zelf relatief rustig is.
De Turkse regering oefent bv. morele druk uit op de Syrische dictator
Assad om op te stappen, zoals ze dat deed op Mubarak en anderen.
Toch is Gülen zelf niet actief in de formele politiek. Net
zo min als hij financieel enige verantwoordelijkheid draagt in de
honderden scholen, ziekenhuizen en NGOs die zijn aanhangers
hebben opgericht. Zijn beweging heeft geen enkele hiërarchische
organisatie, geen ledenverenigingen, geen financiële zuil,
geen lobbys iets waar de katholieke kerk een puntje
kan aan zuigen
Niet alleen de scheiding tussen kerk en staat,
maar ook de scheiding tussen kerk en economie behoort blijkbaar
tot de ethiek van deze Islam.
Koesteren wij niet dezelfde idealen? Ik herken in de Gülen-beweging
de bezieling in van heel wat christelijke organisaties, en zie in
dit religieus reveil zelfs iets van het enthousiasme van de eerste
christenen.
Lezing: Hand. 2: 42-47
Lied 516: "Gij die voor
alle mensen"
Inleiding deel 3: een beweging
voor de vrede
Een ander aspect
van de Gülen-beweging is haar ijver voor vrede. Zoals ik zei
heeft ze de jongste 10 jaren geleid tot een democratische lente
en ontspanning in een land dat echt op het kruispunt ligt van talrijke
culturen. Nu in Turkije helaas weer gevechten zijn losgebarsten
tussen de regeringspartij en de Koerden, ligt Fetullah Gülen
in de pers zwaar onder vuur, omdat hij het geweld tegen de Koerden
niet openlijk veroordeelt. Hij lijkt wel in de tang te zijn genomen
tussen een afscheidingsbeweging die niet vies is van terreur en
een regering die antwoordt met bommen. Midden in dit wespennest
heeft hij voorlopig gekozen voor stilte, maar zijn medestanders
aanbevolen om hun scholen in Koerdistan open te houden, en op die
manier een teken van vrede te blijven.
Ik geloof, beste mensen, dat dit andere gezicht van de Islam ook
voor ons hartverwarmend is. De Gülen-beweging is immers ook
in Europa en in Vlaanderen actief, onder andere in het onderwijs.
Meer nog, we hebben haar nodig. Ik denk niet alleen aan de allochtone
jongeren in Vlaanderen, die beter onderwijs verdienen dan ze tot
nu toe krijgen. Ik denk vooral aan de aanslagen in Noorwegen op
22 juli. Zoals jullie wel weten was Anders Breivik geen gek, maar
een zogenaamde christelijke fundamentalist en Islamhater. Hij wil
(met zijn trawanten elders in Europa) het christelijke continent
bevrijden van de Islam en alle linkse verraders die het multicultureel
Europa steunen. Naar Breiviks aanvoelen heeft Europa te lang
geprobeerd te dialogeren met de Islam, maar is het antwoord van
de andere kant hermetisch, dogmatisch, onverdraagzaam, agressief.
Volgende week is het inderdaad tien jaar geleden dat Moslimterroristen
de twin towers met gekaapte vliegtuigen doorboorden. Veel Westerlingen
zijn nog niet van deze nachtmerrie bekomen: de angst en haat zitten
bij velen diep.
Gülen lijkt mij de tegenpool te zijn van dit schrikbeeld. Op
de aanslagen van 11 September reageerde hij met een fatwah
tegen de terroristen: Terreur kan nooit gebruikt worden in
naam van de Islam noch voor een doel van de Islam. Een terrorist
kan geen Moslim zijn en een Moslim geen terrorist. Een Moslim kan
enkel vertegenwoordiger en teken zijn van vrede, welzijn en voorspoed.
En inderdaad, volgens de Koran is het onrechtmatig doden van een
mens een misdaad tegen de ganse menselijkheid. Over de Jihad
schrijft Gülen, dat die door velen verkeerdelijk wordt begrepen
als een bloeddorstige oorlog tegen christenen: voor hem is het eerder
een innerlijke strijd met al wat je tegenhoudt in je streven naar
vervolmaking; of nog, de ijver om andere mensen dichter bij hun
diepste wezen te laten komen. Jihad kan niets te maken hebben
met het veroveren van landen, omdat een Islamitisch rijk niet bestaat:
Er zijn alleen plaatsen waar toevallig veel Moslims wonen.
En we moeten toegeven dat de Moslimwereld zich veel minder bezondigd
heeft aan imperialisme en kolonialisme dan het christelijke Westen.
Bij de aanslagen in Noorwegen heeft onze Paus gebeden voor de slachtoffers
en opgeroepen om het pad van de haat te verlaten, maar misschien
zou het goed zijn dat de Kerk even duidelijke taal spreekt over
Breivik als Gülen over Osama Bin Laden: Terreur kan nooit
gebruikt worden in naam van het Christendom noch voor een doel van
het christendom. Een terrorist kan geen Christen zijn en een Christen
geen terrorist. Een Christen kan enkel vertegenwoordiger en teken
zijn van vrede, welzijn en voorspoed. Een duidelijke officiële
veroordeling van dit geweld is niet overbodig, als we weten dat
het gedachtegoed van Breivik ook in Vlaanderen leeft. In Nederland
hebben de aanslagen van Breivik geleid tot een zeer grondig publiek
debat over politieke cultuur, interreligieuze verhoudingen en omgangsvormen.
De Vlamingen daarentegen hebben hun vakantie door de gebeurtenissen
blijkbaar nauwelijks laten verstoren
Het veroordelen van extremisme is noodzakelijk maar niet voldoende.
We moeten menselijke, positieve beelden cultiveren van onze Moslimbroeders
en zusters in Europa. Laat ons niet vergeten dat zij het zijn
die onze waterleidingen en wegen herstellen, onze oudjes verzorgen,
ons fruit plukken, onze huizen poetsen, dat we bij hen op restaurant
gaan, dat onze kinderen samen met de hunne op de schoolbanken zitten.
Ik moet toegeven dat het ook voor mij een opgave is om op familie-reünies,
en zelfs in mijn progressief-denkende werkkring telkens weer de
negatieve stereotiepen om te buigen.
Voor ons, gelovigen, is het fundament van dit positieve beeld heel
simpel: wij aanbidden dezelfde God. In de Koran wordt God omschreven
als de telkens-vergevende, de barmhartige, de genadige, net zoals
in de Bijbel. En hij is ook degene die ons oproept tot geweldloosheid
en vergeving. Toen Mohammed zwaar gewond werd bij een repressie
tegen zijn beweging bad hij God, vergeef mijn volk, want ze
weten niet wat ze doen. Waar hoorden we dat nog ? Mohammed
wordt in de overlevering beschreven als iemand die steden veroverde
zonder bloedvergieten, en de inwoners die zich niet bekeerden vrijuit
liet gaan. Het woord Islam betekent overgave, vrede, vertrouwen.
Lied: 591 "Een teder geheim"
Groot Dankgebed 154
Onze Vader
Vredeswens
Heer Jezus,
Gij hebt aan uw apostelen gezegd: Vrede laat ik u; mijn
vrede geef ik u. Let niet op onze zonden, maar op het geloof
van uw Kerk, vervul uw belofte, geef vrede in uw naam en maak
ons één. Gij die leeft in eeuwigheid.
Assalam Alaikum: Gods vrede zij met ons. Laten wij elkaar
die vrede toewensen.
Inleiding deel 4: interreligieuze
dialoog
Eén van
de vele verbindingen tussen de Bijbel en de Koran is de aankondiging
van een Helper, die de gelovigen zal bemoedigen en bezielen. In
de bijbel is dat de Heilige Geest, die de mensen de weg zal wijzen
naar de volle waarheid, en hen de kracht zal geven om over Jezus
te getuigen tot aan het uiteinde van de wereld. Volgens de Koran
is die Helper Ahmad (Mohamed), die de mensen zal aansporen tot het
goede en weerhouden van het kwade.
Tussen beide versies ligt natuurlijk vanuit theologisch oogpunt
een kloof. Maar allebei getuigen ze van Gods zorg voor zijn volk:
Hij zal hen niet verweesd achterlaten en hen in de richting van
het goede leiden. Hij de Helper zal vrede en liefde
stichten tussen mensen. Die vrede, zo leren Koran en Bijbel, vereist
niet alleen de afwezigheid van geweld, maar ook een klimaat van
rechtvaardigheid, herverdeling, zachtmoedigheid, vergeving, gastvrijheid,
tolerantie, respect.
Als je dat allemaal leest, blijkt die kloof tussen Bijbel en Koran
dan toch op zijn zachtst gezegd overbrugbaar. Zou het kunnen dat
God na Jezus keer op keer nieuwe gezanten stuurt onder meer
de profeet Mohamed, geïnspireerd door de Heilige Geest? Als
de Geest Jezus leerlingen in alle talen van de wereld liet
spreken, zou Hij dan misschien ook in verschillende godsdiensten
over God getuigen ? De Moslims voelen zich in elk geval erg
met ons verwant, zoals blijkt uit volgende pasage uit de Koran:
Je zult
merken dat zij die zich Christenen noemen in genegenheid het dichtst
staan bij de gelovigen (= de Moslims). Dat komt omdat er onder
hen priesters en monniken zijn en omdat zij niet hoogmoedig zijn.
(
.) Twist met de mensen van het boek slechts op de meest
hoffelijke manier, en zegt: Wij geloven in wat naar ons is neer
gezonden en wij geloven in wat naar jullie is neer gezonden. Onze
God en jullie God zijn één.
Laat voor ons,
christenen, dan het Pinksterverhaal het verhaal van een interreligieuze
Heilige Geest zijn, die ons in verschillende talen en strekkingen
elkaar laat bevragen en aanvullen. Laat de komst van de Islam in
Europa voor ons een zegen zijn: hun ijver en enthousiasme kan ons
geloof aanwakkeren, en het vergelijken van Bijbel en Koran kan ons
helpen om samen te blijven zoeken naar het goede en het ware.
Lezing: Hand. 2: 1-11
Lied 393: "In t laatste van de dagen"
Groet van een Turks-Vlaamse
vriend aan onze gemeenschap
Bij de voorbereiding
van deze viering vroeg ik aan een paar Vlaamse Turken of zij ons
een boodschap wilden sturen. Ziehier een wens vanwege Mevlüt
Akgüngör, medewerker van de Turks-Vlaamse koepelorganisatie
Fedactio:
Het politieke
klimaat van vandaag zorgt er voor dat de kloof tussen ons groter
wordt. We kijken naar elkaar vanuit de bril van onze verschillen.
Maar van zodra we met elkaar beginnen praten, merken we
dat we meer delen dan dat we denken. We lachen om de zelfde grappen,
wenen om dezelfde verdriet, verwonderen ons over dezelfde zaken,
verlangen naar dezelfde geluk, zijn bezorgd over dezelfde dingen,....
Hoe verder we praten, hoe meer we merken dat we in feite niet
zo vreemd zijn voor elkaar. Plots herinneren we dat we mensen
zijn en dat ons mens-zijn ons verbindt.
Onze samenleving heeft nood aan dialoog. Een dialoog gefundeerd
op respect, vertrouwen en liefde voor de mens. Ik geloof er sterk
in dat we door deze dialoog elkaar zullen vinden en elkaar omhelzen
om ons in te zetten voor een gezamenlijke toekomst.
Vrede zij met jullie!
Slotgebed (samen)
Wij aanbidden u, Heilige Geest
van God,
Wij gissen en raden wie Gij zijt voor ons, naar best vermogen;
wij noemen u met menselijke namen en woorden
om niet geheel te hoeven zwijgen.
Wij openen ons hart voor u, in ontvankelijkheid,
om te verstaan hoe diep en ongezien Gij overal aanwezig zijt.
Gij zijt de lucht die wij ademen,
de verte waarin wij turen,
de ruimte die ons gegeven is.
Gij zijt het vriendelijke licht
waarin mensen voor elkaar aantrekkelijk zijn.
Gij zijt de vinger van God
waarmee Hij spelenderwijs het heelal heeft geordend.
Gij zijt de fijnzinnige liefde waarmee Hij ons geschapen heeft.
het kompas dat ons op God gericht houdt.
In alle talen laat Gij ons zingen en getuigen van zijn woord.
Verbind ons in openheid en liefde
over culturen en godsdiensten heen
met al onze broeders en zusters die ijveren voor het Rijk van
liefde,
die zoeken naar hetzelfde hoogste goed
waar ook ter wereld.
Amen
|