7 januari 2018

                Feest van de Openbaring

Marcel Braekers

Openingszang 262: “Komt ons in diepe nacht ter ore”

Begroeting

‘De morgenster is voor ons opgegaan’, dat is in een beeld de beste samenvatting van hetgeen we vandaag vieren. Het feest van de Openbaring, ook Driekoningen genoemd, is eigenlijk het oudste Kerstfeest dat men vanaf de vierde eeuw begon te vieren (christenen vierden alleen de dood en verrijzenis van Jezus). Daarbij dacht men terug aan de tekst uit het boek Numeri: “een ster komt op uit Jakob, een scepter uit Israël”.
Terwijl Lucas herders naar de stal brengt als de vertegenwoordigers van de allerarmsten van het volk, nodigt Mattheüs astrologen uit een ver land uit (waarschijnlijk Babylonië want die hadden beroemde sterrenkundigen). Want Mattheüs wil vanaf het begin onderlijnen dat deze Jezus een licht is voor alle volkeren.

Zoals Kerstmis al heel vlug de volkse fantasie ging prikkelen ging het ook met dit feest. De astrologen werden koningen die na enige tijd ook een naam kregen: Caspar, Melchior en Baltazar. Ze hadden de drie huidskleuren: wit, geel en zwart en vertegenwoordigden de dan bekende werelddelen. Men kende zelfs hun leeftijd: 20, 40 en 60 jaar want ze vertegenwoordigden de drie leeftijden van de man. Hun initialen CMB werden ook de afkortingen van: “Christus Mantionem Benedicat” ‘Moge Christus dit huis zegenen’, tekens die tijdens dit feest met krijt op de deurpost werden geschreven om bescherming af te smeken. Op de vooravond van het feest werd water gewijd dat een bijzonder genezende kracht bezat, enz.
Het is op zichzelf een studie waard hoe volksgeloof de diepere betekenis van een feest ombuigt naar magische bescherming tegen kwade krachten en strijd tegen ziekte en dood. Het zijn bekommernissen die dichter op het vel zitten dan diepe theologie. Mattheüs wil echter alleen maar die diepere waarheid verwoorden: de Morgenster is opgegaan, die de Redder is voor alle volkeren.

Zang 250: “Puer natus est nobis“

Gebed

Bron van alle wijsheid
Met uw licht
Wijst Gij ons
Wegen om te gaan
En uw liefde
Verschaft ons onderdak.

Dank zij U,
Omdat uw licht ons leidt
Naar een geboren mensenkind,
Dat uw gelaat
Aan ons onthult.

Wees ons nabij,
Kom ons te na
Tot in de minste
Van de mensen. (S. de Vries, Bij Gelegenheid I, p.133.

Inleiding op de lezing

Alle verhalen over de kindertijd van Jezus zijn van latere datum. Men vertelde vooral over het lijden en de dood van Jezus of over hetgeen Hij had gezegd en gedaan. Geleidelijk ontstond de behoefte om meer over Hem te weten en zijn betekenis als persoon beter te vatten. Wat de evangelisten neerschreven over zijn geboorte is daarom niet verzonnen, maar op de eerste plaats theologische tekst die geen objectieve geschiedenis maar een kijk op Jezus als de Messias weergeeft. De evangelist Lucas vertrok vanuit de geschiedenis van Maria: haar zwangerschap, het bezoek aan haar nicht Elisabeth en de geboorte van haar kind ergens aan de rand van de samenleving. Mattheüs koos als echte Jood de mannelijke kant en vertelt de geboorte vanuit het standpunt van Jozef. Daarbij wilde hij vooral onderlijnen dat de Schrift werd vervuld, d.w.z. dat profetische teksten nu werden gerealiseerd en ook dat dit Joodse kindje tot heil zou worden voor alle mensen. Vandaar dat aan het begin heidense astrologen op bezoek komen en het evangelie eindigt met de opdracht van de verrezen Heer om alle volkeren te onderrichten en hen te dopen. Deze Jezus is een zegen voor alle volken, voor alle generaties en voor heel de wereld. Dat is de onderliggende boodschap.

Lezing uit Mattheüs 1, 18 – 25
Lied 264: “Heden zal uw redder komen”, 1 - 2
Mattheüs 2, 1 – 15
Lied 264: “Heden zal uw redder komen”, 3 – 4

Homilie

Vreemd, zo dacht ik: Hoe kon het gebeuren dat deze astrologen zich vergisten en in Jeruzalem aankwamen in plaats van in Bethlehem, ze hadden toch een goddelijke GPS mee: een ster die de weg wees? Het antwoord van Mattheüs is heel subtiel: de ster scheen in het Oosten en richtte hen naar Israël, maar in Jeruzalem scheen ze niet. Pas toen ze de stad verlieten ging de ster hen voor naar Bethlehem. Jeruzalem is m.a.w. niet de plaats van epiphanie, eerder de plaats van duisternis, machtswellust en desnoods geweld zoals de kindermoord zou aantonen.

Het is slechts één voorbeeld hoe al vertellend de evangelisten ons willen inwijden in het mysterie van Jezus als de komende Messias. Je moet dus deze verhalen op je laten afkomen als mythische vertellingen. Heerlijke, fantasievolle verhalen waar feiten en betekenissen voortdurend worden vermengd. Feit is dat ooit astrologen naar Rome waren getrokken om eer te brengen aan keizer Augustus. Elke ster aan de hemel verwees naar een pasgeboren kind en omdat ze een bijzonder heldere ster hadden gezien moest die wel verwijzen naar de heerser van het grote Romeinse Imperium. Maar dit nuchtere feit werd voor Mattheüs de aanzet voor een boeiend getuigenis, een ‘theologoumenon’, iets dat spiritueel te denken geeft. Niet Augustus is de echte koning, maar dit kind Jezus. Vandaar dat de bezoekers koningsgeschenken meehadden. Zo werd vervuld waar zoveel generaties van Joden naar hadden uitgezien, wat beloofd was aan David en aangekondigd door de profeten. Maar niet alleen voor hen, alle volkeren worden uitgenodigd om in deze concrete, historische mens Gods licht te zien dat iedereen wil verlichten.

Daarmee komen wij bij een boeiend gegeven: de Messiaanse belofte ‘God die redt’ is er voor heel de wereld. Maar, zullen we vandaag als verlichte Westerlingen zeggen, wat dan met al die andere godsdiensten? En wat gebeurde er voor die Messias werd geboren?
Volgens mij dacht Mattheüs niet exclusief maar inclusief. De boodschap en persoon van Jezus is niet tegen andere godsdiensten en bevat geen exclusieve waarheid. Ze heeft in een aantal opzichten niet iets dat de anderen niet zouden hebben. Maar Jezus toont wel op een bijzondere manier wie God is en wat Hij teweeg kan brengen in mensen. Misschien zijn ook in andere godsdiensten daarvan elementen te vinden. Maar wanneer je op een inclusieve manier de boodschap van dit feest bekijkt, krijg je een ander gevoel. Het gaat dan om verbondenheid: allereerst met andere christenen zoals de orthodoxe gemeenschap die alleen dit feest als Kerstmis viert. Maar ook met alle mensen waar ook ter wereld die voorbij het alledaagse hun vertrouwen stellen in deze menslievende God en die zich dagelijks in gebed tot Hem keren.

Voor mij is dit een belangrijke gedachte (en meer dan een gedachte) voor onze samenleving die van de ene kant totaal geseculariseerd is, maar waarin anderzijds zoveel verschillende soorten gelovigen opkomen voor een andere samenleving, een andere omgang met elkaar en een andere ruimte voor het heilige. Wij hebben nood aan een inspirerend gesprek tussen de vele christelijke gemeenschappen en tussen de verschillende godsdiensten hier in ons land. Mattheüs zet ons vandaag op weg om met zovelen een weg van heiliging te gaan, van toewijding van het leven aan de Oneindige God van Licht. Op die manier is dit vandaag een feest van Epiphanie en van Jezus als Licht voor alle volkeren.

Groot dankgebed 161: “Tafelgebed voor de Kersttijd”
Na de communie lied 270: “Een weg durven gaan”