20 mei 2018: Pinksteren

               Gedragen en bezield

Marcel Braekers, o.p.

Openingszang 395: "Wat altijd is geweest"

Begroeting

In de Handelingen van de apostelen staat een merkwaardige passus. Na Pinksteren begonnen de apostelen overal in de stad te getuigen, en daarom werden ze opgepakt en voor het sanhedrin gebracht. De religieuze leiders willen streng optreden en straffen, maar dan vraagt Gamaliël, een van de raadsleden, om de apostelen even te verwijderen en spreekt hij tot de religieuze raad:

Houd u afzijdig van deze mensen en laat hen begaan, want als het mensenwerk is wat ze nastreven zal het op niets uitlopen, maar als het Gods werk is, zult u niets tegen hen kunnen uitrichten. (Handelingen 5,38)

Deze bedenking heb ik al dikwijls overdacht, onder andere als ik mijmer over ons project hier op Filosofenfontein. Gedurende de vele jaren dat ik hier voorganger mag zijn zag ik hoe dit project altijd verder evolueerde en staande in die stroom vraag ik mij soms af waar we wel naar toe drijven. Of ik hoor mensen soms bezorgd zich afvragen hoe lang dit project verder kan bestaan – vragen waarop niemand het antwoord weet. Maar altijd heb ik de bedenking gehad: als het project gedragen wordt door de Geest zal het verder gaan, misschien heel anders dan wij nu denken. Maar als het enkel steunt op menselijke vindingrijkheid en behoefte om samen te zijn, zal het vlug vanzelf verdwijnen. Dat vertrouwen in de werking van de heilige Geest is fundamenteel.

Maar wat betekent het gedragen te worden door Gods Geest? En hoe kunnen wij weten dat dit zo gebeurt? Ik heb om hierop te antwoorden aan enkele voorgangers de vraag gesteld hoe zij de voorbereiding van een viering beleven en of daarbij iets van die Geest een rol speelt. Straks zullen enkele daarop antwoorden.

Ik begon deze begroeting met de aandacht te richten op de gemeenschap en de voorgangers; dat neemt niet weg dat ook ieder van ons mag delen in dit onverdiende geschenk: de Geest die troost, die inspireert en bemoedigt om te durven gaan, om je toe te vertrouwen aan de toekomst. Daarom zingen wij en blijven we zingen.

Lied 804: psalm 104 “Alles wacht op U vol hoop”

Gebed

Stort uw geest uit
Over jong en oud
Over man en vrouw
Over hoog en laag
Over west en oost

Stort uw vuur uit
In het hart van de mensen
In de mond van de mensen
In de handen der mensen

Zend uw adem neer
Over hen die geloven
Over allen die twijfelen
Over allen die liefhebben
Over allen die eenzaam zijn

Stort uw vuur uit
Over de woorden der mensen
Over het zwijgen der mensen
Over de talen der mensen
Over de liederen der mensen

Zend uw adem neer
Over allen die toekomst bouwen
Over hen die het goede bewaren
Over hen die het leven behoeden
Over allen die schoonheid scheppen

Stort uw geest uit
Over de huizen der mensen
Over de steden der mensen
Over de wereld der mensen
Over alle mensen van goede wil

Hier en nu
Over ons
Stort uw geest uit.         (F. Cromphout)

Inleiding op de lezing

Pinksteren of pentecostè (vijftig) is de voltooiing van de Jezus-geschiedenis. Hij die in woord en daad had getuigd van Gods grootheid en nabijheid, stierf voor zijn overtuiging op het kruis, Hij werd door God voorbij de dood opgenomen in zijn liefde, maar keerde terug als gave en als inspiratie over zijn leerlingen. Zoals het Joodse volk eens op de vijftigste dag op de Sinaï de 10 geboden ontving, zo ontvangt nu de nieuwe gemeente geen geboden, maar het liefdesvuur als gave en opdracht, de nieuwe alles beheersende wet met de inspiratie van de Geest. Het wordt de universele taal waarin voortaan alle mensen de oproep van Petrus horen.

Pinksterverhaal – in: Nico ter Linden, Koning op een ezel, p. 229-231

Lied 394: “Woorden als stuifmeel”

Getuigenissen + 804: psalm 104 “Alles wacht op U vol hoop”

Lut
Vooreerst zoek ik op welke de voorgeschreven teksten zijn voor de zondag dat ik voorga. Ik lees de teksten en laat ze zo goed mogelijk tot mij doordringen. Stilaan komt een thema naar boven dat centraal zal staan in de viering. Ik doe wat opzoekingswerk betreffende het thema maar laat mij vooral inspireren door het toeval: dingen die mensen zeggen, teksten die ik toevallig tegenkom, zaken die mij overkomen, herinneringen die bovenkomen…
Maar het belangrijkste werk gebeurt wanneer ik midden de nacht wakker word. Dan krijg ik heel vaak bezoek van de Heilige Geest. Alle materiaal dat ik reeds verzameld heb wordt dan gekaderd, dieper geduid en geïntegreerd. Ik ben ervan overtuigd dat dit niet mijn werk is, maar dat ik een werktuig ben in de handen van de Geest. Ik noem dat mijn Pinkstermoment.

Rik
Ik heb bij mezelf als voorganger een evolutie vastgesteld. In het begin wilde ik thema’s behandelen en zocht ik lezingen die hierbij pasten. Maar gaandeweg nam ik meer en meer de lezing van de zondag als onderwerp van de viering. En dat opende vaak heel nieuwe inzichten. Het lezen van de teksten bracht nieuwe ideeën aan. Ik heb nog geen geschikt woord gevonden om ‘het genot van het zoeken en ontdekken’ tijdens de voorbereiding te beschrijven. Maar ik ben ervan overtuigd dat de Geest hier werkzaam is. Het lezen van de teksten, het doorworstelen van commentaren leidt soms tot wondere openbaringen, soms ook niet. Maar het heeft mij doen beseffen dat openstaan voor de werking van de Geest een goede basishouding is om te beginnen. En eenmaal ‘geïnspireerd’ is het zaak om die inspiratie zo goed mogelijk over te brengen aan de gemeenschap. Het gaat om het delen van de vreugde van de Geest aan allen die in de viering zijn.

Jan
Hoe werkt de Geest bij het voorbereiden van een viering? De lezing van de zondag stelt me vragen. Wat is de bedoeling van de schrijver? Wat is zijn boodschap? Wat verwacht hij van mij? In figuurlijke zin word ik hongerig. Een viering groeit vaak vanuit een zeker onbehagen met de teksten. Betekent dit nog iets voor mij? Kan dit mijn leven richting geven?
Het voorbereiden van een viering is niet te vergelijken met Pinksteren. Toch zijn er kleine vurige tongetjes. Commentaren doen je de tekst soms helemaal anders lezen. Bij het schrijven duiken soms onverwachte wendingen op. De tekst kritisch laten nalezen, dwingt je om te verduidelijken en brengt je weer op andere en vaak betere sporen. Reacties na de viering geven je de kracht om er een volgende keer weer met frisse moed aan te beginnen.

Kris
Het overkomt me heel vaak, terwijl ik voor een wit blad papier zit, dat ik bid: ‘Kom Geest’. Ik ontken niet dat ik altijd wel een zekere gedrevenheid voel om uit te drukken wat mij raakt of bezielt. Toch zou ik er niets van terecht brengen, als er niet eerst een verstillend moment van verdieping komt. Ik durf het zelfs noemen: een moment van leegte die ik moet toelaten, waarin – zo hoop ik dan – mij inzicht kan gegeven worden, dat ik tastend en zoekend tracht te vertalen. Dit is een proces dat maar op gang kan komen als er genoeg vertrouwen is. Als ik niet telkens kan groeien naar een zekere onbevangenheid, dan is er geen ruimte voor de Geest. En dan kom ik niet verder dan mooie woorden of een constructie van gedachten.

Vandaar ook dat voorgaan voor mij betekent: gehoor geven aan die indringende boodschap ‘Vreest niet’. Het is een boodschap om elkaar steeds weer mee tegemoet te gaan. Als voorganger beschouw ik het daarom als mijn taak om, tegen alle twijfel in, te blijven zoeken naar woorden van hoop. Om te zorgen voor momenten van verbinding. Om zowel te getuigen van geloof, als van geestdrift en bezieling en daartoe ook uit te nodigen. In het volle vertrouwen dat de Geest zich steeds weer wil bedienen van taal en tekenen die kracht geven, maar die ook iedereen kan verstaan.

Commentaar

De heilige Geest, God van onderuit, is de Kracht waardoor we de goddelijke levensstroom in ons toelaten en kunnen groeien als persoon. Het is een hele kunst om zich innerlijk daarvoor vrij te maken. Ik heb in mijn leven vele uren gesproken met mensen die geblokkeerd waren, omdat ze door het leven waren gekwetst. Ze moesten geheeld en vrijgemaakt worden om weer geopend dat stromen in zich te laten gebeuren. Maar opdat die goddelijke energie zich van hen meester kon maken, moest veel meer gebeuren. Men moet met heel zijn persoon beschikbaar worden, letterlijk het waaien van de Geest toelaten om vrije mens te worden. In dat opzicht is Pinksteren het feest van de vrijheid en de democratie en zou het heel onze kerkgemeenschap in haar greep moeten hebben.

Maar diezelfde Geest en diezelfde energie heeft een tweede functie: ze brengt samen wat nu is verdeeld, wat is verbrokkeld en staat in eenzaamheid en afzondering. Pinksteren is daarom de tegenpool van de toren van Babel. Plots ontdekten mensen dat boven de afzonderlijke talen, boven de verschillen van cultuur, huidskleur en godsdienst er een universele taal bestaat die iedereen kan verstaan en iedereen kan leren: de taal van de liefde. Liefde die verbindt, die geduldig en hoopvol verschillen respecteert én tegelijk een brug bouwt. Vandaag bedanken we extra degenen onder ons die bereid zijn voor te gaan en ons te inspireren, maar we zingen en bidden als uit één mond dat die Geest ons allen wil aansteken.

Lied 390: “Kom schepper geest”

Groot dankgebed van de heilige Geest
Tijdens groot dankgebed refrein 140: “Veni Sancte Spiritus”

P. Heilige Geest van God
Wij openen ons hart voor U, in ontvankelijkheid,
Om te verstaan
Hoe diep en ongezien Gij overal aanwezig zijt.
Gij zijt de lucht die wij ademen,
De verte waarin wij turen,
De ruimte die ons gegeven is.
Gij zijt het vriendelijk licht,
Waarin mensen voor elkaar aantrekkelijk zijn.

Wij bidden U, scheppende geest van God,
Voltooi het werk dat Gij begonnen zijt;
Voorkom het kwaad dat wij kunnen aanrichten,
En beweeg ons tot het goede: tot trouw en geduld,
Tot mededogen en zachtmoedigheid;
Ontsteek in ons de vriendschap voor alles wat leeft
En de vreugde om wat goed en menselijk is. (refrein)

P. Alles wat leeft ontvangt zijn groeikracht van U,
Vreemd en onbenoembaar is uw werking,
Diep verborgen in ieder van ons
Als een gist, een zaad van vuur.
Onze levenswil zijt Gij,
De liefde die ons vasthoudt hier op aarde,
En die ons bindt aan onze God.

Gij spoort ons aan om tot het einde te gaan
En alles uit te houden,
Om alles te verdragen, om alles te hopen,
Zoals liefde doet. (refrein)

P. Gij spreekt in alle stilte
En alle talen vertolken U.
Van alle woorden zijt Gij de waarheid
Hun duurzaamheid, de troost die zij schenken.
En ieder die ontvankelijk is mag u verstaan in zijn eigen taal
In zijn eigen leven.

Geef ons dan woorden in de mond
Die troosten en verlichten,
Maak ons bedacht op recht en gerechtigheid
Zucht in ons naar een nieuwe schepping.
Geef richting aan ons hart en ons geloof,
Geef vruchtbaarheid aan ons zwoegen en denken,
Geef ons het brood van de vrede. (refrein)

P. Gij zijt de adem en de gloed
Waarmee het woord van God gesproken wordt,
De wind waarop het evangelie wordt gedragen
Tot waar en wie dan ook.
Het is uw werk, het wonder van uw inspiratie
Wanneer er mensen zijn die ondervinden
Dat Jezus lééft.

Instellingswoorden 179

P. Gij zijt de geest die levend maakt en bevrijdt –
Gevaarlijk en meeslepend
Voor allen die zich vastklampen aan hun goed en bloed.
Belofte zijt gij en onzekerheid,
Armoede zijt Gij en genade.
Waar Gij komt brengt Gij de vergeving der zonden.
Zo zijt Gij uitgestort over deze wereld,
Zo wordt Gij nog vandaag, gezonden tot de Kerk
Die, vormeloos en verweesd, een nieuw begin van U verwacht.(refrein)

Wij bidden U: wek ons ten leven
Zoals Gij in den beginnen
De mens bezield en begenadigd hebt
Zoals Gij Jezus onze broeder
Van de doden hebt opgewekt.
Maak ons vuur van uw vuur
En licht van uw licht,
Zoals in U de zoon der mensen, Jezus Christus,
Licht is van het eeuwige licht en God van God,
Vandaag en alle dagen tot in eeuwigheid. Amen (refrein)     (H. Oosterhuis)

Communielied 393: “In ’t laatste van de dagen zal het zijn”

Slotgebed

Dit is de dag, Heer God,
Dat Gij uw levensadem aan deze wereld geeft,
Dat Gij een vuur van liefde in mensen ontsteekt.
Op deze dag worden wij bijeengeroepen
Om uw kerk te zijn:
Mannen en vrouwen, jong en oud, zwakken en sterken,
Allen verschillend,
Maar onmisbaar voor elkaar,
Want allen delen wij in dat ene lichaam,
Bezield door uw kracht.
Kom daarom over ons, heiligende Geest
Verwarm wat koud is,
Inspireer onze zoektocht naar gerechtigheid,
Behoed de groeikracht in mensen.
Gij, Geest ons eens en altijd opnieuw gegeven. Amen