19 januari 2020: 2e zondag
Het Lam Gods straalt als nooit tevoren (Jo.
1, 29-34 )
Frank
Cuypers
(Gongsignaal als inleiding)
Kruisteken +
verwelkoming:
Goedemorgen beste mensen.
Wij weten ons samen in de naam van
de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. Genade en
vrede voor ieder van jullie. Wij beginnen deze
viering met het lied 103 “Gezegend deze dag”.
Wij
staan daarvoor recht.
Openingslied:
103 Gezegend deze dag
Inleiding:
Het is wellicht een overbodige
vraag, maar jullie weten wellicht ook niet waar
het paneel van de Rechtvaardige rechters verborgen
zou kunnen zijn? Ik stel de vraag omdat ik
er zelf misschien ooit dichtbij ben geweest.
Jullie moeten weten: mijn vader had
een zeer brede interesse en was een echte
verzamelaar. Alles wat hem interesseerde, vooral
boeken, tijdschriften, maar ook uiteenlopende
voorwerpen bracht hij naar huis en hield hij bij.
De meeste zaken werden mooi gerangschikt en
geïdentificeerd; of meestal toch. Het grote huis
waar ik opgegroeid ben stak dan ook vol van
beneden tot boven. En de rest stak in het tuinhuis
en in de garage.
Bij het leegmaken van het huis enkele jaren
geleden zijn we dan ook een zeer uitgebreide
collectie tegengekomen. Onder andere een bruine
map, een bruine verpakking, waarop handgeschreven
stond : de rechtvaardige rechters. Maar, u raadt
het al: de map was leeg. We waren te laat...
Iemand was ons voor geweest. Of het was een vals
spoor, één van de zovele … Als iemand meer
weet mag hij of zij dat na de viering discreet
melden.
Maar we gaan vandaag niet verder op
zoek gaan naar de rechtvaardige rechters, het
ontbrekende paneel in het schilderij “het Lam
Gods” van de gebroeders Van Eyck. Ik wil samen met
jullie wel op zoek gaan naar het Lam Gods
zelf. Niet naar het schilderij, maar
vertrekkend vanuit de evangelietekst van vandaag,
op zoek gaan naar wat de evangelist Johannes
bedoelde wanneer hij Jezus het Lam Gods noemt, en
wat dit vandaag voor ons kan betekenen. Ook
al is het misschien uit het woordgebruik van onze
liturgie hier in Filosofenfontein verdwenen.
De bedoeling van de opdrachtgevers
van het schilderij “De aanbidding van het Lam
Gods” rond 1430 was om mensen hoop te geven en aan
te zetten tot gebed. Laat ons deze viering dan ook
inzetten door ons in gebed tot Hem te keren door
wie wij ons allen bij uitstek geroepen weten en
die elke dag met ons op weg gaat.
Wij
bidden en zingen lied 115 – Bidden wij over dit
huis
Kyrie 115
– Bidden wij over dit huis
Openingsgebed
Kom, Jezus, Zoon van God,
doop ons met de heilige Geest:
we hebben het zo nodig.
Blijf ons dopen met uw Geest
van geweldloosheid en kracht.
Maak ons als een lam:
gehoorzaamheid aan Gods wil.
Maak ons als een duif:
soepel en gedreven
door de wind van uw Geest.
Gij, het Lam van God,
die de zonden vergeeft
en elke mens, wie dan ook,
altijd weer toekomst
geeft. Amen
Inleiding tot
het evangelie
Vorige zondag sloten we de kersttijd
af met het feest van de doop van Jezus. We lazen
uit het verhaal uit het evangelie van
Matteüs. Het begin van Jezus’ optreden is
steevast de doop door Johannes. De volwassen
Jezus wordt geïntroduceerd. “Dit is mijn Zoon,
mijn veelgeliefde, in wie Ik welbehagen heb”
klinkt het bij Matteüs. Maar blijkbaar is het
begin van het openbaar leven van Jezus zo een
belangrijk moment dat we vandaag een herhaling
krijgen. Vandaag lezen we uit het evangelie
volgens Johannes. De evangelist Johannes wil op
een andere manier over Jezus schrijven. Johannes
schrijft veel later; de belangrijkste verhalen
over het leven van Jezus zijn gekend, van bij de
andere evangelisten. Hij kan dus op een
andere manier terugkijken.
Johannes benoemt Jezus met het beeld
van ‘het lam’. Het lam was een gekend symbool
binnen de gemeente van Johannes. Veel gelovigen
waren bekeerde Joden, die vele jaren het Joodse
Pasen hadden gevierd. Het Lam dat ze aten in de
Paasnacht, was een traditie die ze overgenomen
hadden van hun voorvaderen, een traditie
verwijzend naar de vlucht uit Egypte. Het lam was
symbool geworden voor vrijheid en voor een nieuw
leven, het moest hen kracht geven om op tocht te
gaan. Toen die bekeerde Joden samen kwamen om hun
nieuwe maaltijd te houden en zo als gemeenschap
Jezus te herdenken, kozen ze dit symbool en deze
taal om hun geloof te verwoorden. Jezus was voor
hen het nieuwe begin, de echte bevrijding. Het
oude paasmaal werd daarom vervangen door het
breken van het brood en het delen van de wijn,
zoals ook Jezus had gedaan. Maar nu ging men Hem
zien als het echte lam, als bron van kracht om
verder te gaan.
We luisteren samen naar de tekst van
Johannes.
Evangelie
De volgende dag zag hij Jezus naar
zich toe komen en hij zei: ‘Daar is het Lam van
God, dat de zonde van de wereld wegneemt. Hij is
het over wie ik zei: “Na mij komt Iemand die meer
is dan ik, want Hij was er vóór mij.” Ook ik wist
niet wie Hij was, maar ik kwam met water dopen
opdat Hij aan Israël geopenbaard zou worden.’ En
Johannes getuigde: ‘Ik heb de Geest als een duif
uit de hemel zien neerdalen en Hij bleef op Hem
rusten. Nog wist ik niet wie Hij was, maar Hij die
mij gezonden heeft om met water te dopen, zei
tegen mij: “Wanneer je ziet dat de Geest op Iemand
neerdaalt en blijft rusten, dan is dat Degene die
doopt met de heilige Geest.” En dat heb ik gezien
enik getuig dat Hij de Zoon van God is.’
Tussenzang:
803 – Psalm 103 – Hoe is uw naam
Homilie
“Het Lam Gods straalt als nooit
tevoren”. Het was de titel boven een artikel in de
krant De Standaard enige tijd geleden. Het artikel
beschreef de restauratie van het schilderij “De
aanbidding van het Lam Gods” van de gebroeders Van
Eyck.
Ik vond in de beschrijving van de
restauratie een mooi beeld over hoe ik zou kunnen
omgaan met de evangelietekst van vandaag, en over
hoe we een beter inzicht kunnen krijgen in de
boodschap die de evangelist wil overbrengen. U
moet weten: al snel na de voltooiing van het
schilderij werden strategische retouches
aangebracht. Later werden grote delen
overschilderd. Bij verdere restauraties werden
nieuwe wijzigingen aangebracht. Veel van de
originele subtiliteiten geraakten zo verborgen
onder dikke vernislagen.
Ik vroeg mij af: kunnen we de
evangelietekst van vandaag, die ons misschien zeer
vreemd overkomt, en niet meer van deze tijd (“Het
Lam dat de zonden van de wereld wegneemt”) zien
als een tekst bedekt onder lagen vernis, die we
één voor één kunnen doorgronden en verwijderen om
tot de originele boodschap van Johannes door te
dringen? Kunnen we laag per laag, beeld per beeld,
tot de essentie doordringen?
De evangelisten introduceren de
volwassen Jezus voor het eerst met het verhaal van
het doopsel door Johannes. Hun grote uitdaging
was: hoe deze unieke mens beschrijven? U begrijpt
het belang van dit moment, en waarom dit in de
liturgie een herhaling waard is. Hun enige
mogelijkheid was het gebruiken van beelden.
Beelden om het onnoembare te benoemen. Maar ook
beelden die mensen herkennen vanuit het dagelijkse
leven en vanuit de traditie. De evangelieteksten
gebruiken op vele plaatsen beelden om de mens
Jezus te omschrijven: Jezus als herder, als deur
van de schaapstal, als wijnstok ... En in de “ik
ben” woorden spreekt Jezus ook over zichzelf in
beelden: Ik ben het brood des levens, Ik ben het
licht van de wereld…..
Johannes benoemt Jezus met het beeld
van ‘het lam’. Wat zou het betekenen als we
Christus aanspreken als het lam Gods dat de zonden
van de wereld wegneemt? Doorheen de tijd is er
over het symbool van het lam een laag vernis komen
te liggen. Maar de eerste lezers van het
evangelie waren vertrouwd met de hele wereld van
beelden en verhalen achter het symbool van het
lam. Zij waren bijvoorbeeld vertrouwd met het oude
testament en de beelden van het paasoffer en het
lam als offerdier. Abraham offert een lam in
plaats van zijn zoon Isaac. Er was het verhaal van
de uittocht, waarbij de joden bloed van het lam
aan hun deurposten strijken. Er was het jaarlijkse
ritueel van de zondebok, die men aan het einde van
de vasten de woestijn in joeg om zich zo
symbolisch te ontdoen van alle schuld. En er waren
bekende passages uit Jesaja.
Maar heel belangrijk: deze beelden
wil Johannes niet vasthouden, niet
bevestigen. De relatie met God moet niet met
offers in stand gehouden worden. Het is een laag
vernis die we nu kunnen wegdenken.
Johannes wil wel verder doorgaan op
een andere traditie. In de antieke wereld werd ook
een associatie gemaakt tussen lammeren, schapen,
herders en gelukzaligheid. In de literatuur
bestond hierrond een heel genre. Het liet de
lezers toe weg te dromen, weg te vluchten uit de
alledaagse realiteit naar een ideale wereld. En
ook in de beeldende kunsten kwam het fenomeen
voor. Op fresco's in graven en catacomben, reeds
lang voor de christelijke tijd, werden vaker
schapen en herders uitgebeeld: ze symboliseerden
zegen en geluk. En het beeld van de herder met een
lam op zijn schouders, de goede herder uit het
evangelie, is in oorsprong een heidense
afbeelding. Het is deze traditie die Johannes wil
oproepen en waarop hij verder wil doorgaan.
Er zijn nog een paar andere
elementen die ons kunnen helpen om de tekst beter
te verstaan.
In onze vertalingen lezen we “het
Lam dat de zonde van de wereld wegneemt”. Maar als
je vertrekt vanuit de oorspronkelijke teksten kan
je de woorden anders interpreteren. Het woord dat
gebruikt is voor lam (αμνος) zou vanuit die
context ook evengoed dienaar kunnen betekenen. En
het woord dat gebruikt is voor zonde (αμαρτια)
heeft daar niet de zwaarbeladen inhoud van zonde.
Het wijst naar vergissing, dwaling, misstap. De
wereld, de kosmos is niet volmaakt, maar in
wording. En voor wegnemen staat er eigenlijk
opheffen, verlichten …
Zouden we het dan eerder zo mogen verstaan dat
Jezus – het Lam dat de zonde van de wereld
wegneemt –
zich al het lijden en onrecht aantrok
dat mensen elkaar aandeden – zoals hij dat met de
Samaritaanse vrouw deed – en door zijn liefdevolle
uitstraling de meest hardleerse mensen tot
bekering kon bewegen ? Wegnemen is niet overnemen,
zoals een zondebok. Het is het kwaad mee helpen
dragen, maar ook overwinnen.
Als hij Jezus ziet verschijnen, zegt
Johannes dus: zie daar Gods zaligheid, Gods zegen
die de misstappen, de dwalingen, het negatieve in
deze wereld komt opheffen en verlichten. Hij
is de dienaar die de mens draagt en terug bij
zichzelf en de essentie brengt.
Weer een laag vernis die we kunnen
wegdenken en een stap dichter bij het origineel.
Naast de verwijzing naar het Lam
laat de evangelist aan Johannes nog een tweede
belangrijke uitspraak doen: ‘Ik zag de Geest als
een duif op Hem neerdalen, en die bleef op Hem
rusten’. U herinnert zich misschien nog het
verhaal van de zondvloed, toen Noach met zijn ark
over het water dobberde en een duif losliet, die
met een olijftak in de bek terugkeerde. De duif,
symbool van vrede en geweldloosheid. De Geest
daalde op Jezus en bleef op Hem rusten. Dus niet
zoals bij profeten of zieners op wie de Geest even
neerdaalt en weer verdwijnt. Daarbij daalde de
Geest op Jezus neer als een duif. En de Rabbijn
Ben Zoma zei daarover: zoals een duif op haar
jongen daalt en ze enkel aanraakt zonder op hen te
gaan zitten. Met dit beeld wou de evangelist de
ontmoeting tussen God en mens beschrijven, of het
inwonen van God in de persoon van Jezus. God
raakte Hem aan zonder daarbij alle trekken van
zijn aardse persoon te verstoren.
Die beelden namen ook de eerste
christenen over. Zo zagen zij de persoon van Jezus
en zo verwoorden ze de kracht die ze bij Hem
ondervonden. Gods kracht was op Hem neergedaald en
was op Hem blijven rusten met respect voor zijn
aardse persoon. En diezelfde kracht was zijn
toevlucht geweest toen Hij zijn weg tot het einde
wilde gaan. Zoals Hij had geleefd was het leven de
moeite waard en ontdekte men de echte bevrijding:
dieper en anders dan toen men wegtrok uit Egypte.
Jezus belichaamt heel belangrijke kenmerken van
God. Door de zonde van de wereld weg te nemen
incarneert Hij Gods vergevingsgezindheid, mildheid
en wil tot verzoening. God richt zich tot elke
zondaar en biedt vergiffenis aan. Zo geeft Hij
toekomst aan wie verworpen en uitgerangeerd is.
Zowel het lam als de duif
symboliseren de geweldloosheid en de zachtheid van
God. Johannes ziet dat de Geest op Jezus neerdaalt
en op Hem blijft rusten. De Geest zal Jezus
begeleiden en sterken.
Laat ons met deze beelden voor ogen straks met
heel ons hart aanwezig zijn als Marcel bij de
inleiding van de communie bidt :
Laat uw aangezicht over ons lichten
Heer, en keer u tot ons om te mogen zijn wie wij
in Uw ogen zijn. Breng in ons tot leven wat nog in
het verborgene is en groeit in pijn. Zie niet onze
zonden, maar doe ons opengaan in liefde en
wijsheid, in vergevingsgezindheid en geduld.
Het Lam Gods schittert als nooit
tevoren. Niet alleen in de
Sint-Baafskathedraal. Maar misschien ook
hier voor ons vandaag. Amen.
Offerande
muziek
: Lamm Gottes unschuldig (BWV 656) – CD39 –
Track 6
Groot Dankgebed
– 152 – Mijn God zijt Gij
Communie –
muziek
CD Confessiamo la gloria di Dio – Canti
della liturgie di Bose – Track 12 – Cantico
delle creature
Communielied:
529 strofes 1-3-12-13 Hoort hoe God met mensen
omgaat
Gebed
God,
Gij zijt niet in uw hemel gebleven,
ongenaakbaar en onkenbaar.
Gij hebt uw hemel opengebroken
om ons leven te delen,
om ons te bevrijden.
In Jezus zijt Gij mens geworden
en hebt Gij ons leven gedeeld.
Door uw heilige Geest,
zacht en toch heel krachtig,
geeft Gij ons rust en vrede
en zet Gij ons aan tot getuigenis.
Laat ons zien op welke manieren
wij heel concreet mogen getuigen
van U, uw Zoon en de Geest. Amen.
Aankondigingen
en zegen
|