4e vastenzondag (2024): Opnieuw geboren worden (Jo. 2,25 - 3,8)
Marcel Braekers
Lied 310 een mens te zijn op aarde
Begroeting
“Een mens te zijn op aarde dat is de Geest aanvaarden die naar het leven leidt”. Het is omwille van deze zin dat ik dit vastenlied heb gekozen, want ook in het evangelie van deze zondag staat deze gedachte over de Geest centraal. In het nachtelijk gesprek met Nikodemus zegt Jezus dat ieder mens opnieuw moet geboren worden. Ooit kwamen we uit de schoot van onze moeder, maar we moeten een tweede geboorte doormaken, en wel een uit water en geest. En van die geest weet je niet waar hij vandaan komt en waar hij heengaat. Zo is de nieuwe mens: hij kent geen oorsprong en weet niet waarheen, er is alleen het nu. Ik vond dit van een verrassende lichtvoetigheid, net het tegendeel van wat meestal met vasten wordt bedoeld. De meeste teksten spreken over zonde, berouw en boete. Maar er is een andere weg van verlossing die licht en blij is. We zijn vandaag halfweg deze vasten en je kan je afvragen welke weg je in dat opzicht al hebt afgelegd.
Lied 115 bidden wij voor allen ons toevertrouwd
Gebed
Gij wacht op ons
Totdat wij opengaan voor U
Wij wachten op uw woord
Dat ons ontvankelijk maakt.
Stem ons af op uw stem
Op uw stilte.
Uw woord, dat de eeuwen voorziet,
Onze dagen behoedt,
Het kome geladen met kracht
Als de opgaande zon. (H. Oosterhuis, Stilte zingen p.24)
Inleiding op de lezing
In de evangelielezing van deze zondag wordt de ontmoeting beschreven tussen Jezus en een van de voornaamste Joodse leiders in Jeruzalem, Nikodemus. Hij was een vooraanstaand man, theologisch opgeleid in de school van de farizeeërs en door iedereen geacht als een gezagvolle leraar. Verder in het evangelie schrijft Johannes dat hij ook lid was van het Sanhedrin. Hij was afkomstig uit Galilea en had in Jeruzalem carrière gemaakt. Blijkbaar komt hij niet alleen in persoonlijke naam, want hij zegt: ‘wij weten dat jij een van God gekomen leraar bent’. Hij is door de ‘curie’ gestuurd om uit te zoeken wat die Jezus eigenlijk denkt en doet en spreekt Jezus met respect aan. Alle Farizeeërs waren aanvankelijk niet zomaar anti-Jezus (dat veranderde vanaf 70 n.C.). Toch voel je dat het Nikodemus om veel meer gaat. Hij, de oude, zoekende man zit met veel persoonlijke bedenkingen.
Johannes 2,25 - 3, 8
Lied 556 Waarom wanneer uit welke luchtlaag
Homilie
Wat heeft Johannes ertoe gedreven om deze ontmoeting tussen Jezus en een vooraanstaande farizeeër te vermelden? We weten dat hij zijn evangelie rond het jaar 90 à 100 schreef toen christenen en Joden veeleer tegenover elkaar stonden. Wilde Johannes aan beide groepen een andere weg tonen dan ze nu gingen? Wanneer ik vanuit die optiek de tekst lees krijgt hij een nieuwe betekenis. Want dan wil Johannes via Jezus zeggen dat zowel de christenen als de Joden fout bezig zijn door zo sterk vanuit de eigen identiteit uit de hoek te komen. Tegenover de idee van een sterke identiteit plaatst Johannes het geloof in de Geest, hier voorgesteld als de Wind.
Nikodemus komt in de nacht, zegt Johannes. Zoals dikwijls bij hem heeft deze uitspraak een symbolische betekenis. Nikodemus is niet zoals zijn collega’s, hij heeft respect voor Jezus en zijn volgelingen, en hij gaat doorheen een nacht van zoeken en niet weten. De raad die Jezus geeft brengt hem in de war: opnieuw geboren worden, wat moet ik mij daarbij voorstellen? De eerste geboorte heeft ons definitief getekend, we dragen de genen van onze ouders met ons mee. Maar Jezus wijst naar een andere dimensie die niet tegen de eerste is, maar een heel nieuwe wereld opent. Geboren uit water en Geest of Wind. “De wind waait waarheen hij wil, je hoort zijn geluid, maar je weet niet waar hij vandaan komt en waar hij heen gaat. Zo is het ook met iedereen die uit de Geest geboren is.” Is dit niet een fantastische visie op wat mens zijn is? Je moet opnieuw geboren worden en je laten overweldigen door de Geest die met jou een weg gaat of een spel speelt waarbij je niet meer weet vanwaar je komt of waar het naartoe gaat. In het Grieks staat de uitdrukking gennètè anothen (opnieuw geboren worden), en anothen kan men zowel vertalen als ‘opnieuw’ of ‘van boven naar beneden’. Opnieuw geboren worden betekent: je helemaal overgeven aan de Oneindige om zo in je diepste persoon aangeraakt te worden, het geschenk van boven te ontvangen.
Dat is sterke taal, want wij westerlingen hebben altijd veel nagedacht in vragen als: vanwaar komen wij en hoe is onze toekomst. We zijn sterk in causaal en operationeel denken. Wanneer mensen zich moeten voorstellen vraagt men meestal wat hun beroep is, welke hobby’s ze hebben, of ze gehuwd zijn, enz. Maar stel je voor dat je tijdens een sollicitatie zou zeggen dat je geboren bent uit Geest en waait waarheen je wil. Je wordt hoogstens aangenomen in een wandel- of biljartclub. Jezus wijst een andere weg, een weg van diepe nederigheid en overgave aan het geschenk van de Geest. Onze eerste geboorte en alles wat daarmee verbonden is wordt niet tenietgedaan, maar geplaatst in een nieuw perspectief, een nieuwe dimensie. Zo wilde Johannes verzoening bewerken tussen christenen en de Joodse gemeenschap.
Als Johannes Maria ter sprake brengt dan is dat niet zozeer als de moeder van Jezus, maar de symbolische vertegenwoordiger van het Joodse volk. Daarom beschrijft hij hoe onder het kruis Maria en de geliefde leerling staan, de twee vertegenwoordigers van 2 geloven. Daarom zegt Jezus: ziedaar uw moeder, en tot Maria, ziedaar uw zoon. En de weg naar die wederzijdse erkenning is mogelijk als beide geloofsstammen opnieuw geboren worden.
Dat is ook de opdracht voor ons en voor vandaag: komen tot een diepe, vertrouwvolle overgave en ons laten voeren door de Geest, hier en nu.
Groot dankgebed 165 Tafelgebed- Gij die weet
Na de communie 574 Wij bidden U om vrede
