Voor de meesten onder ons is de oorlog in Oekraïne een existentiële confrontatie met extreem geweld: deze oorlog speelt zich af binnen Europa, we zien hem dagelijks op TV, we komen Oekraïense vluchtelingen tegen in de stad, we voelen de economische gevolgen heel rechtstreeks. Dit laat niemand nog onberoerd. Angst, vijandbeelden, verontwaardiging, sancties en de roep om vergelding dreigen de bovenhand te halen op onze basiswaarden van vrede, solidariteit en geweldloosheid.
|
|
Stel jij jezelf soms ook de vraag hoe je zou reageren als België zou binnengevallen worden door een vreemde mogendheid ? En als je daarvoor inspiratie zoekt in de bijbel, merk je al een zeker verschil tussen het Oude Testament (waar God Israël helpt oorlogen te winnen) en het Nieuwe Testament waar Jezus zich zonder enig verzet laat afslachten. Wat kan de vredesbeweging nog betekenen in de huidige context? Welke impact heeft de hele situatie op onszelf? Welke prijs zijn wij bereid te betalen voor een geweldloze maar toch weerbare strategie tegenover het Russische regime? |
Geweldloosheid is niet alleen basiswaarde in geopolitieke verhoudingen: ook in het dagelijkse leven lijkt het geweld toe te nemen: denk aan de blinde agressie tijdens betogingen van gele hesjes of antivaxers, geweld tegen hulpverleners en politie na een voetbalmatch, maar ook intra-familiaal geweld, verkeersagressie… Moeten christenen radicaal ‘de andere wang aanbieden’ of bestaan er meer rationele wegen naar verzoening?
In het eerste deel van de avond schetst Prof. Jan De Volder (historicus, houder van de KU Leuven leerstoel ‘Religie, conflict en vrede’ en voorman van de Gemeenschap Sant’Egidio) de houding van de (christelijke) vredesbeweging tegenover de Oekraïense oorlog. In het tweede deel leidt Rita Daneels uit de gemeenschap van Filosofenfontein (klinisch psychologe en free-lance consultant gespecialiseerd in het omgaan met agressie) het gesprek in over geweldloze weerbaarheid in het dagelijkse leven.
Jan De Volder: een ‘theo-politieke’ analyse van het conflict in Oekraïne en de houding van de (christelijke) vredesbeweging
De (christelijke) vredesbeweging is opvallend zwijgzaam over de oorlog in Oekraïne. Wat is er aan de hand? Pax Christi heeft de inval van Rusland wel met klem veroordeeld en roept beide partijen op tot dialoog, maar die oproep klinkt haast onhoorbaar… Het pijnlijkste is nog dat dit een oorlog is van christenen tegen christenen.
Nochtans zit geweldloosheid in het DNA van de christenen, al bleek dat vaak niet in de praktijk. Uit het Oude Testament kennen we onder andere de prachtige profetie van Jesaja over ‘de wolf en het lam die samen in de wei liggen’. En Jezus was extreem geweldloos – en heeft dat zelfs met zijn leven bekocht. Ook de eerste christenen hebben zich stelselmatig geweldloos opgesteld ondanks vervolging en geweld tegen hen (zie de talrijke martelaren onder hen).
Kerkvaders zoals Augustinus (4e eeuw) en Thomas van Aquino (13e eeuw) hebben dan wel een aantal criteria opgesteld voor wat in de christelijke ethiek een ‘rechtvaardige oorlog’ kon genoemd worden (met onder andere een recht op verdediging); de laatste pausen hebben zich echter zonder uitzondering radicaal pacifistisch opgesteld. Paus Franciscus heeft met klem de inval in Oekraïne veroordeeld, maar ook de wapenleveringen van het Westen. De centrale stelling van de christelijke traditie op dit vlak is dat zelfs in het geval van zelfverdediging het kwaad van de oorlog meestal groter is dan dat van de agressor. En hoe langer een oorlog duurt, hoe meer het geweld escaleert: daarom moet elke oorlog zo spoedig mogelijk beëindigd worden. “Niet de vijand moet bestreden worden, maar de oorlog zelf !”
Het beeld dat soms van de vijand (Poetin) wordt opgehangen (een gevaarlijke gek, psychisch gestoord, enz.) klopt niet. Kijk naar de graandeal: die bewijst toch dat onderhandelingen mogelijk zijn?
|
|
Rita Daneels: geweldloze weerbaarheid in het dagelijks leven Agressie van een derde maakt mensen angstig. Daarom reageren zij bijna altijd ofwel met een vorm van geweld (‘fight’), ofwel door te vluchten (‘flight’). Geweldloze weerbaarheid is een bewuste keuze voor een derde weg, met erkenning, gelijkwaardigheid, empathie en assertiviteit als grondwaarden. Het betekent geenszins dat je je zwak opstelt. De andere wang aanbieden wanneer je geslagen wordt: het is je kracht tonen. Dit vergt zeker moed, maar het stemt de agressor tot nadenken en opent de weg naar herstel. |
