Journalist Erik De Smet over zijn ervaringen rond het synodaal proces

Verslag: Sabine Van Huffel en Jacques Perquy 

INLEIDING: Naar aanleiding van een tekst van Marcel (als evaluatie van ons Space for Grace-project) willen we met onze gemeenschap uitzoeken hoe we de toekomst van onze kerk dromen en evolueren naar een fundamenteel nieuwe vorm van geloven en kerk-zijn. Het synodaal proces dat plaatsgrijpt binnen de katholieke kerk is een  mogelijke weg, maar het kan ook anders. Rond deze geloofsthema’s willen we in een context van grote verschuivingen in onze samenleving (verschuiving in identiteitsbeleving, filosofische beschouwingen en wetenschappelijke invraagstellingen,...) periodiek met elkaar in gesprek gaan in een zogenaamde agora na onze wekelijkse zondagsviering. Om dat initiatief op te starten, hebben we Erik De Smet, journalist van Kerknet en van Kerk & Leven, uitgenodigd als spreker na de zondagsviering van 14/1/2024. Hij heeft  de synode van dichtbij meegemaakt.

VERSLAG: Met een veertigtal geïnteresseerden luisterden we geboeid naar het getuigenis van Erik de Smet over ‘Het synodaal proces door de ogen van de (katholieke) media’. Hij maakte het mee vanaf het begin (in 2020-2021 in Duitsland) en was op de synode in Rome de enige aanwezige Belgische journalist. Dat laat zien hoezeer de media vervreemd zijn van de kerk. Nochtans was de synode in Rome een historisch moment in onze kerkgeschiedenis. Aan de hand van 5 foto’s schetst Erik ons de verschillende fazen van het synodaal gebeuren:

• De synodale weg startte in Duitsland in december 2019 mede/vooral ingevolge het uitbreken van de misbruikschandalen. Op de synode in Frankfurt (maart 2023) waren leken even sterk vertegenwoordigd als de bisschoppen en ze stemden ook mee. De opstelling van de zaal was zoals deze van een parlement (foto 1). Die synode trof besluiten omtrent: de positie van de vrouw, het herzien van de seksuele moraal, het ambt in de kerk moet ook openstaan voor vrouwen, en het herzien van de besluitvorming op alle niveau’s ook met betrekking tot het personeelsbeleid en de financies. Om rechtsgeldige besluiten te nemen moest 2/3 van alle aanwezigen en 2/3 van de bisschoppen ermee instemmen, wat aanvankelijk niet lukte voor de seksuele moraalkwestie. De overige leden vormden toen een stiltecirkel als protest, kardinaal Marx vervoegde hen, ook anderen, een nieuwe stemming volgde en alle besluiten werden goedgekeurd!
• Praag: de continentale Europese synode in februari 2023. In ons land werd voornamelijk in Limburg en Mechelen goed voorbereidend werk geleverd. De synode zelf vond plaats in een congreshotel uit de communistische tijd wat de sfeer van broederlijkheid bevorderde. Ook de journalisten konden samenzitten met de kardinalen. Dat was in schril contrast met de afsluitende liturgieviering waarin de leken duidelijk werden afgescheiden van de clerici. We zien (foto 2) de Belgische delegatie in gesprek met Tomas Halik die de spirituele inleidingen verzorgde. Hij legde uit dat er op gebied van seksuele moraal een grote kloof gaapt tussen West- en Oost-Europa. Het einddocument blijkt rampzalig te zijn: geen eindbesluiten en geen eenheid binnen Europa.

• Rome oktober 2023. Eerste fase van de ‘nieuwe’ mondiale synode. Deze synode is een duidelijk spiritueel gebeuren. Timothy Radcliffe gaf de spirituele inleidingen. De spreker nam zelfs deel aan een bedevaart naar de catacomben. We zien een foto van hoofden van allerhande christelijke kerken die bij de opening van de synode kwamen bidden voor de katholieke kerk (foto 3). Vergeleken met 60 jaar geleden is er toenadering. De diversiteit in geloofsbeleving, bijvoorbeeld binnen het gezin, is sterk toegenomen. Dit is de realiteit van Europa vandaag, waarvoor praktische oplossingen in sacramenten en liturgie worden gezocht. Alleen blijft het institutionele achterwege: elk instituut houdt vast aan zijn regels. Het symbool van de synodale weg zijn ‘ronde tafels’ (foto 4) die uitdrukken dat allen meetellen en dat luisteren naar elkaar het vertrekpunt is van het te voeren beleid. Leken en bisschoppen schuiven aan in gewone klederdracht, wat de onderlinge gelijkheid symboliseert. Dat is het beeld van de kerk in de toekomst. De facto bestaan de bisschoppensynodes niet meer waarbij de besluiten vooraf geschreven werden. Ondanks de eerst opgelegde persstilte werd dagelijks een persconferentie georganiseerd met deelnemers die kwamen getuigen (foto 5). Bepaalde bisdommen ter wereld, onder meer Papoea-Nieuw-Guinea, zijn duidelijk progressiever dan wij, en kennen meer rechten toe aan vrouwen. De eindtekst bevat opnieuw geen eindbesluiten. 

De spreker eindigt met 8 stellingen over de synode:

• Geen synodaliteit zonder media: de media maken zelf onderdeel uit van het synodaal proces.
• Kijk niet naar de teksten, maar naar de beleefde praktijk van synodaliteit.
• Tijdens de synode spelen er ‘spook’onderwerpen (zoals het seksueel misbruik, de emancipatie van de vrouw, de seksuele zelfbestemming.Ze werden besproken maar worden officieel nergens vermeld).
• Crisis en conflict als gevolg van verscheidenheid behoren tot de kern van het christendom (en is van alle tijden).
• De synode komt te laat voor West-Europa en te vroeg voor de rest van de wereldkerk.
• Het synodaal proces bekrachtigt het definitieve einde van de kerk van de contrareformatie.
• Er is geen weg meer terug.
• Synodaliteit is een spiritueel proces. De grote uitdaging is te evolueren van een ecclesiocentrisch spreken naar een christocentrisch spreken.

Achteraf werden er nog enkele vragen gesteld, waaruit blijkt dat de spreker wel nog toekomst ziet voor het evangelie en het christendom (en dus ook voor mensen die als kerk samenkomen), maar niet voor de structuren van de kerk zoals we ze de voorbije honderden jaren hebben gekend. Er is nog wel aandacht voor de (nood aan) spiritualiteit, ook vanwege vrijzinnigen. Er is nood aan een heel andere theologie. Deze discussie wordt vervolgd!