3e zondag van de Advent (2022) – Een zoekende woestijnmens
Marcel Braekers
Intredelied 213 Als tussen licht en donker
Inleiding
Soms moet je het roer kunnen omgooien en van idee veranderen. Ik had in gedachten dat ik voor deze derde zondag van de Advent zou ingaan op het evangelie waar verteld wordt dat Johannes in de gevangenis zittend zijn leerlingen uitstuurt om te achterhalen wie die Jezus is en wat Hij wil bereiken. Maar toen ik de viering van vorige zondag las, dacht ik dat het beter was op de tekst van Frank verder te gaan. Hij eindigde met enkele rake bedenkingen, maar de viering was al genoeg gevuld zodat hij hierop niet dieper kon ingaan.
Frank wees erop dat Johannes zijn volksgenoten verweet dat ze te gemakkelijk dachten op de goede weg te zijn, en dat deze kritiek misschien ook voor ons kan gelden. Ik citeer het einde van zijn homilie:
Misschien moeten we opnieuw voeling proberen te krijgen met de eerste inspiratie, met de Bijbelse boodschap in haar eerste frisheid. Een radicaal nieuw begin. Uit onze vertrouwde kerkelijke, christelijke en spirituele wereld stappen en een veel grondiger zuivering doormaken om ons opnieuw te laten leiden door de verwachte Messias… Het zou betekenen dat we dat ongemakkelijke gevoel moeten toelaten waarbij men terug een arme zwerver wordt, een niet wetende, zoekende woestijnmens.
Terug een arme zwerver of zoekende woestijnmens worden, dat is prachtig gezegd, maar hoe begin je eraan? Spontaan denk ik dan aan die aangrijpende passage in het Johannes-evangelie waar Nikodemus, de geleerde farizeër, midden in de nacht Jezus gaat opzoeken. In de nacht kwam hij niet uit vrees voor pottenkijkers, maar de nacht waarin je op zoek bent naar een nieuwe morgen. “Je moet opnieuw geboren worden” zegt Jezus. Maar Nikodemus wist net zo min als ik wat dit betekent als je al een zekere ouderdom hebt. “Je moet opnieuw geboren worden uit water en uit Geest” verduidelijkt Jezus (‘ginomai anothen’ staat er in het Grieks ‘van boven naar beneden geboren worden’). En van de Geest zegt Hij: “Je hoort wel zijn geluid maar weet niet waar hij vandaan komt of heengaat. Zo is het ook met wie uit Geest geboren is.” Wie opnieuw in de Geest wordt geboren, kent zijn oorsprong niet (meer) en weet evenmin waar hij naar op weg is. Nog anders gezegd: een leven zonder waarom en waar naartoe, enkel in het hier en nu een kracht ontvangend die je van boven of van elders wordt aangereikt. Bij die gedachte wil ik op deze zondag van de Advent langer stilstaan.
Smeekgebed 114 God onze Vader wij roepen U (Uit naam van de wereld)
Gebed
Gij zijt opgelicht en hebt naam gemaakt
In het leven van mensen.
Dat gaf hun dagen uitzicht en toekomst.
Gij hebt Uzelf uitgezaaid in wat zij droomden en verwachtten
Zodat zij konden volharden.
Begenadig ook ons als uw eigen volk,
Als de grote liefde die Gij niet opgeeft.
Overschaduw ook ons met uw nabijheid
En verwek in ons met uw Woord opnieuw uw Zoon. (S. de Vries)
Jesaja 35, 1 – 10
Lied 210 De nacht loopt ten einde
Mt. 11, 2 – 11
Homilie
We moeten opnieuw een arme zwerver worden of een niet wetende, zoekende woestijnmens, zei Frank in zijn homilie. Kunnen de lezingen die we net hoorden ons een beetje verder helpen? Zou Johannes de Doper, die vreemde, hoekige man raad weten om van ons woestijnmensen te maken? Hij kende een vreemde voorgeschiedenis: hij behoorde tot geen enkele religieuze strekking en had lak aan alles wat in zijn samenleving belangrijk was. Hij kwam uit een landelijke familie van priesters, maar brak met de traditie en wilde geen priester worden. Hij brak met de tempeleredienst, met het systeem van reinheidsrituelen en het zich op die manier ontdoen van schuld. Schuldgevoel moet je niet oplossen met offers brengen maar moet aanzetten tot gerechtigheid, dacht hij. Hij trok zich terug in de woestijn en leefde van wat je daar kunt vinden, weg van die afgelijnde, geprofileerde maatschappij. Johannes had alles opgegeven waar zijn volk en samenleving zo aan was gehecht, alles wat hij van zijn voorvaderen had gekregen en de mooie toekomst waar het volk van droomde. Er was enkel nog het hier en nu waarin je tot bekering kon komen door je in water onder te dompelen en in diepe verlatenheid je over te geven aan de kracht die van boven wordt geschonken. ‘Ginomai anothen’ zei Jezus tot Nikodemus, helemaal opnieuw beginnen door alles los te laten waarvan je denkt dat het je maakt tot wie je bent. Geboren worden uit water en geest, twee symbolen van het ongrijpbare, onkenbare en ook onvoorspelbare. Zal dat de slappe handen en de knikkende knieën waarover Jesaja spreekt, sterk maken?
Mag ik eerlijk zijn? Die slogan dat we radicaal opnieuw moeten beginnen heb ik al honderden keren gehoord. In de Kerk, bij de dominicanen, in de politiek, de hulpverlening, enz. overal moet men helemaal opnieuw beginnen. De oude structuren, het jarenlang getrokken leefpatroon, de oude denkconstructies, het moet allemaal op de schop opdat het nieuwe eraan zal komen. Mooi gezegd en het klinkt erg romantisch, hét grote probleem daarbij is dat het accent altijd maar gelegd wordt op ons, op mij. Alsof ik zou weten wat nu het beste is en alsof ik in handen heb wat vernieuwend voor de toekomst is. Is het geheel nieuwe niet het totaal onbekende, hoe kan ik dat zelf realiseren? Johannes de Doper wijst op het gebaar van de doop, de symbolische onderdompeling waarbij je afscheid neemt van het verleden. Maar Jezus voegt er iets belangrijk aan toe: niet alleen het water ook de Geest moet ruimte krijgen om te werken. Alleen zo komt een Messiaanse tijd. Hoe kan die Geest via onze handen vernieuwing brengen?
Om te verhelderen wat ik bedoel moet ik nog verder stilstaan bij dit ‘alles loslaten’. Doe je dat zoals een circusartiest die de trapeze loslaat omdat hij hoopt of weet dat de volgende net op tijd aankomt, een soort blinde sprong. Of is er besef van iets meer, iets in ons dat helpt springen? Het is een vraag die al vele eeuwen het christendom bezig houdt. Voor Luther en Calvijn ging het om een blinde sprong want er is niets in jezelf dat waard is om op voort te bouwen (sola fide, sola gratia). In katholieke kringen vind je een gematigder standpunt: geloven is inderdaad een sprong of zich overgeven aan een onkenbare God maar je doet dit vanuit een intuïtief begrijpen dat dit jouw weg is. Je springt maar gedreven door een innerlijk kompas dat je oriënteert. Dat kompas is een wat moeilijke gedachte, zeker als je ziet tot wat voor dwaasheden een mens in staat is. Kan dat kompas ook het noorden kwijt raken? En toch merkte ik gedurende vele jaren begeleiding dat als de omstandigheden goed waren en mensen voelden dat je in hen geloofde, dat ze dan intuïtief kozen voor een leven met respect voor de anderen en geloof in eigen groei. Ik besef wel hoe fragiel dit geloof is en het wordt door veel hedendaagse filosofen in vraag gesteld die beweren dat we een leeg blad zijn waarop al levend een verhaal wordt geschreven. Hoe kun je dan nog spreken over intuïtie of een kompas? Maar eigenlijk weten we nauwelijks iets van onze psyché, van wat er leeft op de bodem van onze geest. Enkele weken geleden sprak ik hier nog over een goddelijke vonk die door de scheppende God op de bodem van ieder mens is gelegd. Ook dat is meer een geloof dan een aanwijsbaar feit. Beide zijn kwetsbare gegevens die je kan wegduwen of ernaar luisteren, misschien zijn de twee bij gelovigen met elkaar versmolten en vormen ze samen een frisse vindplaats waarop de Blijde Boodschap zich kan enten. Indien juist is wat ik veronderstel dan durf ook ik gerust zeggen: geef alles op wat je tot hiertoe maakte wie je bent, geef alles prijs opdat je intuïtief aanvoelen meer ruimte krijgt en opdat die kleine spirituele waakvlam in je zou kunnen uitgroeien tot een vuur. Het verdrijft de knikkende knieën en zwakke handen en maakt van jou een krachtige en bezielde christen. We moeten weer woestijnmens worden en ons laten raken door de Blijde Boodschap in haar oorspronkelijke frisheid. Het is open komen voor de Messiaanse tijd waar Jezus van zei dat blinden zullen zien, doven zullen horen. Mocht dat geloof en die tijd vandaag onder ons tot leven komen want de Heer is een herder die ons leidt naar nieuwe wegen.
Psalm 23 lied 723B
Groot dankgebed 160 Tafelgebed- Voor de advent
Na de communie: voorbeden afgewisseld met lied 260 (Zal er ooit een dag van vrede)
Voorbeden
- Het volk dat in duisternis gaat zal aanschouwen groot licht.
Die wonen in schaduw van dood over hen op gaat het licht.
- Kind ons geboren, Zoon ons gegeven, God onbedwingbaar
Vader-voor-eeuwig, Koning van de vrede.
- Mocht ons verschijnen deze gerechte,
Mocht hij ons geven licht van zijn ogen
Adem van zijn leven.
H. Oosterhuis, stilte zingen p.350.
