Goede Vrijdagviering 29 maart 2024. Door liefde gedreven
Lut Saelens
Gong
Inleiding
Vanavond gedenken wij de lijdensweg van Jezus, een weg van onvoorwaardelijke liefde tot het uiterste.Tevens gedenken en eren wij alle mensen die zoals Jezus vervolgd of verdrukt worden omwille van hun geweldloze inzet voor een betere wereld.
Toen Marcel naar een voorganger zocht voor de Goede Vrijdagviering dacht ik spontaan aan het woord ‘offer’: een woord met veel lading en verschillende betekenissen. Wat betekent het ‘kruisoffer’ van Christus? Over welk soort offer gaat het hier eigenlijk? Eigenlijk was ik op zoek naar de betekenis van het lijdensverhaal, dat zo centraal staat in het christendom. Ik was ook benieuwd naar wat de offergedachte bij anderen opriep. Dus stuurde ik naar 16 willekeurig gekozen mensen uit onze gemeenschap een mail met de vraag wat ‘offer’ en ‘kruisoffer’ voor hen betekent en wat zij als offer in hun leven ervaren. Tot mijn verbazing kreeg ik van 14 mensen een antwoord. Misschien een aanwijzing dat ik niet de enige ben die worstel met dit thema. Uit de antwoorden blijkt dat men moeite heeft met sommige offerpraktijken die nog deel uitmaken van onze christelijke traditie. Toch geven meerdere mensen aan dat het brengen van offers ook heel zinvol kan zijn. Ik ben alle mensen heel dankbaar voor hun inbreng, waar ik binnen het tijdsbestek van deze viering niet voldoende recht kan aan doen, maar die me wel heeft op weg gezet en geïnspireerd.
Laten wij het nu eerst even stil maken bij onszelf en ruimte maken voor wat ons raakt bij het gedenken van Jezus lijden en dood.
Stilte
Bezinning: Zoek niet naar mijn graf
Vraag me niet wie ik ben en of je me gekend hebt.
De idealen die ik had, blijven ook zonder mij bestaan.
Ik ben dood, maar leef voort in de idealen die ik had.
En anderen die blijven strijden zullen nieuwe rozen doen bloeien.
Wanneer je daarover spreekt, spreek je over mij.Zoek niet naar mijn graf, want dat zal je niet vinden.
Mijn handen zijn nu de handen van anderen die strijden.
Mijn stem roept in andere stemmen. Mijn droom leeft voort bij anderen.
En weet dat ik pas sterf als jullie de moed opgeven.
Want ieder die in de strijd valt, leeft voort in zijn volgelingen. (Gutièrres)
Lied: 319 Woestijnlied
Homilie
Tijdens zijn leven heeft Jezus zich herhaaldelijk verzet tegen offerpraktijken die steunden op een verkeerd godsbeeld en die een of andere vorm van geweld impliceerden. Een extreme vorm hiervan is de oude rituele praktijk van het offeren van de zondebok die door de Franse denker en antropoloog René Girard uitvoerig bestudeerd is. Op één mens of dier worden alle conflicten en problemen van een gemeenschap geprojecteerd en men gelooft dat met het offeren van die ene ‘zondebok’ de eenheid en de stabiliteit zal hersteld worden. In die zin kan Jezus gezien worden als een zondebok. Girard benadrukt echter dat het kruisoffer van Jezus radicaal verschilt van de traditionele offerpraktijken, die de werkelijke schuld of verantwoordelijkheid van de zondebok impliceren. Jezus is onschuldig en het lijdensverhaal focust op de positie van het onschuldig slachtoffer en de onrechtvaardigheid van het zondebokmechanisme. Het kruisoffer is een oproep tot solidariteit en compassie met wie wordt uitgesloten en vervolgd.
Toch vinden we in bepaalde duidingen van dit offer nog sporen van de archaïsche visie van de zondebok. De onmogelijk te delgen schuld van de zondige mensheid moest ingelost worden met een mensenoffer van een onschuldig mens: Jezus offerde zich op voor onze zonden.
Andere offerpraktijken steunen op een soort cultus van het lijden als koninklijke weg naar de hemel en zijn vaak een vorm van verknechting, van slaafse onderwerping om wie boven je staat en macht over jou heeft gunstig te stemmen. De flagellanten tijdens de pest in de 14de eeuw, de zelf-folteringspraktijken in sommige kloosters vroeger, de praktijk van de aflaten, de vele verstervingen uit mijn kindertijd…en alle offerpraktijken die een soort onderhandeling zijn met een almachtige God.
Jezus zette zich af tegen dat soort offerpraktijken: in het evangelie van Mattheus lezen wij: ‘Ik wil geen offers maar gerechtigheid’. Hij noemde ze ook een vorm van onwetendheid: ‘Vader vergeef het hen, want ze weten niet wat ze doen’.
Wellicht kunnen we het offer van de kruisdood van Jezus beter begrijpen als we kijken naar hoe hij geleefd heeft en dit consequent heeft gedaan tot het uiterste.
Daar gaan we straks wat dieper op in.
Muziek
Vervolg homilie.
Jezus heeft niet expliciet voor zijn lijden en dood gekozen, ze waren gewoon het trieste gevolg van de fundamentele keuzes die hij in zijn leven had gemaakt. In de olijfhof smeekte hij God zelfs om van dit lijden en dood gespaard te blijven: ‘Laat deze kelk aan mij voorbijgaan’.
Jezus was echter zo volkomen doordrongen van zijn levensmissie en zo gedreven door onvoorwaardelijke liefde, dat hij geen enkele voorzorgsmaatregel nam. Hij gaf zichzelf helemaal zonder rekening te houden met het kwaad die deze weerloosheid opriep. Ook in het vooruitzicht van zijn lijden en dood primeerde zijn levensopdracht in lijn met de wil van zijn Vader: ‘niet mijn wil, maar uw wil geschiede’.
Als voorbereiding op zijn openbaar leven ging Jezus 40 dagen vasten in de woestijn. Dit sober leven in eenzaamheid en onthouding, was geen doel op zich, maar een middel om zich leeg te maken en volledig te focussen op de verbinding met zijn Vader, om zijn zending helder te krijgen en uit te puren van alle ego-aspecten. Misschien is dat ook de belangrijkste bedoeling van onze 40-daagse vasten: een tijd van stilte, rust en bezinning over waar we in ons leven mee bezig zijn en wat er echt toe doet. Dat is het in ieder geval voor mij niet geweest. Hoe kan ik vanuit een te druk leven nog voeling krijgen met mijn levensmissie en met welke keuzes ik best maak om de mij gegeven talenten het best in te zetten?
Door de tijden heen- en ook nu -hebben velen Jezus’ voorbeeld gevolgd. Deze mensen leven in lijn en verbonden met hun diepste verlangen, een verlangen dat hun ego overstijgt en waarvoor ze bereid zijn offers te brengen. En wij? Door welk vuur zijn wij gedreven en tot welke offers zijn wij bereid? Niet vanuit een ‘moeten’ maar vanuit een ‘niet anders kunnen’. Want als ons offer is losgekoppeld van ons diepste verlangen, van onze levensopdracht en alleen gebeurt uit plichtgevoel en ‘moeten’, dan plegen we met dat offer geweld op onszelf.
Jezus zegt: ‘zie ik maak alle lasten licht’. Onze verbinding met God en zijn onvoorwaardelijke liefde helpt ons te zien waar het in ons leven echt om gaat en om de juiste keuzes te maken en niet bang te zijn voor de gevolgen. Hierbij is Jezus ons lichtend voorbeeld.
Stilte
Mc 14,32-37
Lied 129: Bleibet hier.
Lc 23,13-50
Binnenbrengen van het kruis (Marcel)
Bloemenhulde en muziek.
We leggen onze bloemen vol eerbied en schroom aan de voeten van het kruis en eren hierbij Jezus die bereid was zijn leven te geven voor de realisatie van zijn diepste verlangen: het rijk Gods, de onvoorwaardelijke liefde van God, onder de mensen te brengen. We eren ook allen die zijn voorbeeld volgen en bereid zijn daar offers voor te brengen.
Grote voorbeden: refrein: lied 122: Ubi caritas et amor Deus ibi est.
Bidden wij voor wie opkomen voor recht en vrede en daarom gevangen worden, gefolterd en vermoord.
Voor allen die menselijke noden blijven lenigen in bedreigde gebieden en hierbij hun leven soms op het spel zetten. Refrein.
Voor de naamloze toegewijden die medemensen nabij zijn.
Voor allen die de zorgen voor de dag van morgen niet aankunnen. Dat zij mensen mogen ontmoeten die hen helpen en bemoedigen. Refrein.
Inspireer gezagdragers in de politiek, vakbonden, bedrijfsleven opdat ze zich ten volle zouden inzetten om verslagen mensen opnieuw wat toekomstperspectief te bieden.
Voor een warme, menselijke kerk die op de eerste plaats de liefde predikt en belijdt. Refrein
Voor onszelf.
Dat wij in deugddoende vriendschap,
in een luisterend oor en helpende handen
Gods zorgende liefde aan het werk mogen zien. Refrein
Onze vader:
Communie
Lied: 564 Gehoord van mensen
Slotbezinning: Moeten en moeten
Ook al staan we erg op onze vrijheid,
hebben we een broertje dood aan ‘moeten’,
toch neemt het aantal wetten, regels en afspraken toe met de dag.
Samenleven heeft iets van een contract: rechten en plichten die moeten worden nageleefd.
Recht moet geschieden, wet is wet. Zonder pardon.
Er is ook een ander moeten,
dat van het ‘niet anders kunnen’.
Het ‘moeten van de liefde’ heet het ook.
Naakten kleden, hongerigen voeden, voor ieder een betaalbaar dak boven het hoofd, armoede ook structureel bestrijden. Dit moeten heeft met verbondenheid van doen met verantwoordelijkheid ook,
in alle vrijheid.
‘Moeten en moeten’, het staat ons beiden te doen.
Samenleven vraagt om afspraken,
om een wet, om een contract.
Maar het samenleven wordt pas leven als verbondenheid er vorm krijgt,
als het ‘moeten van de liefde’ handen krijgt en voeten.
Als de verdrukte en verknechte medestanders voelt die willen vechten.
Niet omdat het leuk of prettig is,
maar omdat ze ervan overtuigd zijn dat dit ‘moeten’ leven geeft
en leven doet, in alle vrijheid.
Kris Buckinx uit ‘Op het andere been’
Zegen:
Mogen wij de stilte van deze avond in onze ziel meedragen.
Moge liefde ons optillen boven de machteloosheid die we kennen.
Moge God in lijden en in dood zijn menselijk gelaat tonen.
Moge Hij ons zegenen en thuisbrengen nu en in het uur van onze dood.
Amen
