Enkele gedachten bij het boek ‘Gemeenschap en andersheid’ - Ioannis Zizioulas

door Jacques Perquy

verschenen in de e-Bubbels van 16/06/2020

In Tertio verscheen op 31 juli 2019 een interview met Hildegard Koetsveld die het boek uit het Grieks vertaalde en er cursussen over geeft.

Enkele uitspraken in het interview spraken me erg aan o.m.:
“De eucharistie is de plaats bij uitstek waar God en zijn schepping zich met elkaar verenigen” en verder “Alleen de mens is geschapen om in een vrije liefdesrelatie met God te komen, op een wijze die de rest van de schepping niet gegeven is.    Vandaar dat de mens geroepen is, om in de aanbidding van God, heel de schepping mee te nemen en haar in relatie met God te plaatsen. Brood en wijn zijn in de eucharistie de vertegenwoordigers van heel de schepping.”

Ik bracht deze citaten in, tijdens een viering en zei daarbij dat deze gedachten aan onze samenkomst een heel andere dimensie geven - het gaat niet enkel om een ontmoeting tussen mezelf en wie ik God noem, zelfs niet tussen ons allen en wie we God noemen. We worden opgeroepen om de mensheid en zelfs heel de schepping te vertegenwoordigen. Ik voegde eraan toe dat ik nu beter dan voorheen begreep, waarom we vroeger systematisch God om erbarmen vroegen. Een mens kan zich toch alleen maar klein voelen, niet gemachtigd om deze rol te vervullen: namens heel de schepping God te ontmoeten.

De - voor mij - nogal uitdagende ideeën uit het interview lieten mij niet los en ik vroeg bij boekhandel Peeters om het boek te bestellen, zonder verplichting van aankoop. Ik vreesde dat het boek te moeilijk zou zijn (de ondertitel luidt ‘Theologie van de persoon’). Ik heb het uiteindelijk gekocht en zelfs gelezen, zij het niet zonder moeite en dankzij de luwte van de lockdown.

Toegegeven: voor een leek als ik moeten nogal wat hindernissen genomen worden om het boek (uit) te lezen. Grieks filosofische begrippen, de kerkvaders (i.h.b. de Cappadocische), theologie, kerkgeschiedenis (i.h.b. de eerste concilies en de vele ketterijen), … zijn geen parate kennis.

Anderzijds doorheen de moeilijke teksten begon het mij te dagen dat het om heel fundamentele aangelegenheden in (mijn) geloof gaat. De auteur brengt begrippen terug onder de aandacht die ik (en velen met mij) bewust en onbewust hebben achtergelaten en die we aantreffen in de geloofsbelijdenis die we niet meer (durven?) opzeggen: de goddelijkheid van Jezus, de heilige drievuldigheid, ontvangen van de Geest, de maagd Maria, neergedaald ter helle, de verrijzenis van het lichaam, het eeuwige leven, …

Het boek voelt aan als een ‘herijking’ van het geloof (en de geloofsleer) vanuit een totaal andere invalshoek dan onze westerse geseculariseerde denkwereld. Zizioulas typeert deze o.m. als ‘verlamd door de angst voor de andere’, voor alle ‘andersheid’ (en dus ook voor de gans Andere). Dit maakt ware gemeenschap onder mensen onmogelijk.

Aangespoord door een (oude) uitspraak van Marcel, dat de boeiendste lectuur deze is, die tegen je eigen overtuiging ingaat, ben ik verder beginnen lezen. Ik hoop vooral de gelegenheid te hebben om samen met anderen mij verder te verdiepen in dit geschrift om het beter te begrijpen en mijn mening te kunnen vormen.

Het is niet mogelijk om de kern van het boek weer te geven, zoals Jef mij vroeg. Wel is, zoals de titel aangeeft, de rode draad: de dialectiek gemeenschap en andersheid (eigenheid, persoon-zijn of particulariteit) en dit toegepast op:

• het zijn en niet-zijn (filosofie)
• het godsbeeld en de drievuldigheid van God (theologie)
• het mensbeeld en de menselijke relaties (antropologie)
• de Christusfiguur (christologie)
• de kerkvisie
• de eucharistie
• dood en verrijzenis.

Wat de relevantie van het boek zou kunnen zijn voor onze gemeenschap zal moeten blijken uit verdere studie en gedachtewisselingen. Vooral over de eucharistie staan er m.i. heel behartenswaardige gedachten in.

• Naar mijn aanvoelen zou het kunnen leiden tot een fundamentele bevraging van onze liturgie. In mijn reactie bij de Pinksterviering heb ik geschreven dat er wellicht meer tegenspraak (‘andersheid’) mocht zijn binnen onze gemeenschap en meer samenspraak (‘gemeenschap’) met de ruimere kerk.
• Het lezen van het boek zou ook voedsel kunnen geven aan onze pogingen om de vieringen ‘sacraler’ te maken en ‘universeler’ (en dus toegankelijker en herkenbaarder voor ‘passanten’). Mij blijven de woorden bij van een aanwezige Franssprekende gelovige die na de viering had gezegd: “C’est la désécralisation totale!”. Ik heb er toen wat lacherig over gedaan toen ik het vernam, maar het is bij mij blijven knagen….

Uitgeverij: Skandalon Halewijn, 2019, 378 blzn.